مقاله تخصصی در مورد بذر گیاهان

بذر، دانه یا تخم گیاهان در حقیقت یک گیاه زنده اما رشد نکرده است که برای شروع رشد خود نیاز به محیطی مناسب و مساعد دارد.

قسمت‌های مختلف بذر را می‌توان در سه دسته کلی و عمومی قرار داد: رویان یا جنین – بافت ذخیره بذر – پوشش بذر

رویان (جنین):
رویان در واقع یک محور است که در قسمت بالا و پایین آن دو نقطه رویشی وجود دارد. با رشد منطقه بالایی ساقه‌چه و با رشد منطقه پایینی ریشه‌چه تولید می‌شود. زمانی که بذر شروع به جوانه‌زنی می‌کند ابتدا ریشه‌چه گیاه بیرون می‌آید و سپس محور مربوط به ساقه از بذر بیرون می‌آید و قابل مشاهده می‌شود. رویان یک بذر، همیشه فعال و آماده به فعالیت و جوانه زدن نیست و گاهی موانعی بر سر راه شروع فعالیت آن وجود دارد. مثلاً یا خودش هنوز نابالغ است و یا اینکه به دلیل وجود برخی مواد و یا پوسته محکم بذر امکان فعالیت برای آن وجود ندارد. به همین دلیل گاهی لازم است که قبل از کاشت بذر برخی گیاهان کارهایی خاص همانند قرار دادن آن در محیطی سرد و مرطوب و یا کارهای متفاوت دیگری انجام داد که رویان از حالت خواب و رکود در بیاید و فعال شود.

بافت ذخیره بذر:
از زمانی که بذر جوانه بزند تا زمانی که برگ‌های اولیه شکل بگیرند و بتوانند با کمک نور غذا سازی و فتوسنتز انجام دهند، انرژی فعالیتهای بذر از طریق مواد ذخیره و موجود در درون بذر تهیه می‌شود. بنابراین اینکه یک بذر دارای مواد ذخیره‌ای کافی باشد برای رشد و نموی بعدی آن بسیار مهم است. تولید و ذخیره سازی این مواد زمانی انجام می‌گیرد که بذر هنوز به گیاه مادری خود وصل است. یعنی مثلاً گیاهی داریم که در حال گلدهی و تشکیل میوه است. هر مقدار که شرایط محیطی و نگهداری این گیاه بهتر باشد، بذرهایی با مواد ذخیره‌ای مرغوب‌تری نیز شکل می‌گیرند و در نتیجه در آینده گیاهی با کیفیت بهتر از آنان تولید می‌شود.

پوشش بذر:
معمولاً پوشش بذر خشک و سفت می‌شود تا از جنین و بافت‌های ذخیره‌ای داخل بذر نگهداری کند و در حین جابجایی و انتقال به این دو جزء داخلی بذر آسیب نرسد. بنابراین وجود داشتن و سالم بودن این پوشش بسیار مهم است اما گاهی همین پوشش می‌تواند مانعی بر سر راه جوانه زنی بذرها باشد که در این صورت می‌بایست با روش‌هایی از ضخامت پوسته بذر کم کرد تا جذب آب و جوانه زنی بذر با سهولت بیشتری انجام شود.

انبار کردن بذر:
گاهی لازم می‌شود که برای مدت زمانی بذرهای یک گیاه انبار و ذخیره شوند تا زمان مناسب کاشت آنان فرا برسد. طول مدت زمان نگهداری بذرها در انبار بستگی به نوع بذر و گیاه، شرایط بذر و همچنین شرایط انبار دارد. برخی گیاهان را برای مدت زمان طولانی‌تر و برخی را کوتاه‌تر می‌توان انبار کرد. همچنین بذر قوی از بذر ضعیف از انبارداری طولانی‌تری برخوردار است و یا اینکه انبارهای خنک و خشک بسیار مناسب‌تر از انبارهای گرم و مرطوب هستند.

اصولاً قبل از قرار دادن بذرها در انبار باید آنها را برای مدتی مثلاً ۳-۲ هفته در مکانی با دمای معمولی اتاق و به دور از نور مستقیم قرار داد تا رطوبت اضافی خود را از دست بدهند. در این رابطه اگر بذرها را بر روی سطح زمین پارچه و یا سینی پخش کنیم تبادل هوا و تهویه و در نتیجه خشک شدن بهتر انجام می‌شود. وجود این رطوبت اضافی در بافت بذر می‌تواند موجب شیوع بیماری‌های قارچی در طی نگهداری در انبار شود. معمولاً برای بذرهای اغلب گیاهان گل‌دار زینتی سبزی‌ها و گیاهان زراعی و درختان میوه رطوبت مناسب بافت بذر اکثر گیاهان و البته نه تمامی آنان در حد ۶-۴ درصد است. از طرف دیگر رطوبت هوای انبار نیز مسئله ساز است.

برای نگهداری اکثر بذرها رطوبت نسبی هوای انبار در حدود ۲۵-۲۰٪ در نظر گرفته می‌شود البته هر مقدار دمای انبار پایین‌تر باشد می‌توان رطوبت نسبی هوا را بیشتر در نظر گرفت. به طور کل به ازا هر ۵ درجه سانتیگراد از دمای انبار طول عمر بذر دو برابر می‌شود. در انبارداری حرفه‌ای بذرها دمای انبار را در حدود صفر تا ۱۸- درجه سانتی‌گراد در نظر می‌گیرند اما توجه داشته باشید که در چنین دمایی رطوبت نسبی محیط نیز از حدود ۷۰٪ کمتر نیست. اگر در چنین دمایی رطوبت نسبی کم باشد و دما تا این حد سرد باشد قطعاً به بذر آسیب می‌رسد. در شرایط معمولی و خانگی بهترین دمای انبار حدود ۱۰-۱ درجه سانتیگراد است. اگر این دما امکان پذیر نیست و دمای بیشتری در انبار موجود است حتماً می‌بایست نسبت به عدم وجود رطوبت اضافی چه در بافت بذرها و چه در هوا و اتمسفر انبار اطمینان حاصل کرد زیرا وجود رطوبت به همراه دمای بالا و نامناسب به معنی کاهش حتمی کیفیت و قدرت جوانه زنی بذرها است.

برای بسته بندی بذرها البته به شرط اینکه بذر رطوبت داخلی اضافه نداشته باشد و شرایط انبار نیز مساعد باشد از قوطی‌های فلزی و آلومینیومی و یا کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت بیش از ۳ میلیمتر باشند استفاده می‌شود. این مواد مانع از ورود هوای مرطوب به اطراف بذرها می‌شوند به همین دلیل پاکت‌های کاغذی و یا پارچه‌ای از بذرها در برابر تغییرات محیط حفاظت نمی‌کنند.

دمای مناسب برای نگهداری بذر کاکتوس و ساکولنت در حدود ۴ تا ۱۰ درجه سانتی گراد برای اکثر گونه ها می باشد.

طول عمر بذر:
هر مقدار که شرایط نگهداری بذرها در سطح بالایی قرار داشته باشد و یا هر قدر که کیفیت بذر بالا باشد باز هم بذرهای گیاهان مختلف از نظر طول عمر طبیعی با هم متفاوت هستند و این یک مسئله ژنتیکی است. اگرچه با بهینه کردن شرایط نگهداری و انبار می‌توان طول عمر را افزایش داد اما بیش از ویژگی ژنتیکی بذر یک نوع گیاه نمی‌توان انتظار داشت که بعد از مدت زمان مشخص و طول عمر معمول خود، باز هم کیفیت خود را حفظ کند. بذرها از نظر طول عمر طبیعی که دارند در سه گروه قرار می‌گیرند.

بذرهای کوتاه عمر همانند درختان مناطق معتدله که بذرهایشان معمولاً در بهار می‌رسد همانند سپیدار، افرا، بید و نارون که از چند روز و حداکثر تا یک سال زنده می‌مانند. در شرایط طبیعی و در طبیعت بذر این نوع گیاهان بعد از رسیدن بر روی درخت مادری و ریزش به زیر آن، فوراً در خاک جوانه می‌زنند و نیازی به گذران فصول پاییز و زمستان نیست. همچنین بذر اکثر گیاهان گرمسیری و همچنین نیمه گرمسیری همانند قهوه، ازگیل ژاپنی، انواع نخل‌ها، انبه، کاکائو، خرمالو و مرکبات و یا بذرهایی که لپه‌ها (قسمت خوراکی) بزرگی دارند همانند بادام، فندق، گردو، شاه بلوط و پسته نیز در این گروه قرار می‌گیرند. توجه کنید که گذر زمان به معنی عدم جوانه زنی این بذرها نیست بلکه به معنی کاهش درصد جوانه زنی و یا کاهش کیفیت گیاه تولید شده توسط این بذرها است.
بذرهایی با عمر متوسط همانند بذر اکثر درختان سوزنی برگ سبزی‌ها و گلها و غلات که معمولاً ۵-۲ سال و در بهترین شرایط نگهداری حداکثر تا ۱۵ سال زنده می‌مانند.
بذرهای بلند عمر که بذرهایی با پوسته سخت هستند که حداقل ۲۰-۱۵ سال زنده می‌مانند. معمولاً بذر علف‌های هرز در این گروه قرار می‌گیرند.

طول عمر بذر کاکتوس‌ها و ساکولنت ها نیز متفاوت است و ممکن است از یک سال تا چندین سال متفاوت باشد.

ضدعفونی بذر قبل از کاشت:

برای جلوگیری از شیوع بیماری‌هایی که عامل آنها در خاک زندگی می‌کند می‌توان آنان را با برخی مواد ضدعفونی کرد که این مواد را نیز می‌توان در سه گروه قرار داد:

موادی که فقط سطح بیرونی بذر را ضدعفونی می‌کنند همانند هیپوکلریت سدیم و یا هیپوکلریت کلسیم. به بیان ساده‌تر برخی از ضدعفونی کننده‌ها و سفید کننده‌های خانگی جز این گروه هستند البته توجه کنید برای جلوگیری از آسیب به بذر این مواد را باید به شکل رقیق شده استفاده کرد معمولاً محلول ۲ درصد را استفاده می‌کنند.

موادی هستند که می‌توانند عوامل بیماری‌زای درون بذر را نیز نابود کنند که از این مواد می‌توان به فرم آلدئید و کلرید جیوه (به غلظت ۴-۲ در هزار) و آب گرم (۵۶-۵۰ درجه سانتیگراد به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه) اشاره کرد.
گروه بعدی این مواد، آنهایی هستند که مانع از فعالیت قارچها و آفت‌ها بر روی بذرها می‌شوند که ازجمله قارچکشها می‌توان به کاپتان و سرزان و از آفت‌کش‌ها می‌توان به لیندین و آلدرین اشاره کرد.

انواع خفتگی بذر:
گاهی با وجودیکه شرایط محیطی برای جوانه زنی بذرها مساعد و مناسب است، بذر جوانه نمی‌زند. در این صورت گفته می‌شود که بذر در حالت خفتگی و رکود است. در چنین شرایطی می‌بایست کارهایی انجام دهیم که بذر خفتگی خود را از دست بدهد اما اینکه چه کارهایی باید انجام دهیم بستگی به نوع خفتگی بذر دارد. در ادامه معروف‌ترین انواع خفتگی و راه کارهای از بین بردن آنان را برایتان توضیح می‌دهم توجه کنید بعد از انجام تیمارهایی جهت از بین بردن خفتگی بذر، بذرها را باید بلافاصله کاشت و این بذرها را به طور کل نمی‌توان مجدداً انبار کرد.

خفتگی فیزیکی و مکانیکی (پوسته بذر):
عامل رکود و خفتگی فیزیکی بذر پوشش سفت آن است که مانع از جذب آب توسط بذر و در نتیجه مانع از فعال شدن رویان جهت جوانه زنی می‌شود. از طرفی گاهی با وجود پوشش سفت و سخت بذر آب جذب می‌شود اما رویان به دلیل سفتی پوسته بذر نمی‌تواند توسعه یابد و به بیرون راه یابد. گیاهانی که بذر آنان خفتگی فیزیکی و یا مکانیکی دارند می‌توان به فندق، گردو، پسته، بلوط، اقاقیا، اکاسیا و میوه‌های هسته دار مانند بادام، هلو، شلیل گوجه، زردآلو، گیلاس و آلبالو و یا گیاهانی همانند سیب زمینی، گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان، لوبیا، اختر، شمعدانی، چغندر و پیچک اشاره کرد. گاهی این خفتگی فیزیکی بعد از کاشت بذرها و به دلیل گرما و آبی که در زیر خاک وجود دارد خود به خود و به تدریج از بین می‌رود و بذر جوانه خواهد زد و نیازی به انجام کاری خاص برای از بین بردن آنان نیست مثل گوجه فرنگی فلفل و بادمجان که در صورت وجود دما و وجود رطوبت مناسب خاک به تدریج شروع به جوانه زنی می‌کنند اما گاهی نیز این عوامل طبیعی آن‌قدر که باید و شاید مؤثر نیستند و می‌بایست تیمارهای خاصی انجام داد تا بذر بتواند سریع‌تر و بهتر جوانه بزند.در چنین مواردی و برای از بین بردن خفتگی فیزیکی از روشهایی همانند خراش دهی مکانیکی سطح بذر که با وسایلی همانند کاغذ سنباده و یا سوهان استفاده می‌کنند. در این روش اگر تعداد بذر زیاد باشد آنها را هرماه با سنگریزه به درون دستگاهی گردان همانند مخلوط کن‌های سیمان می‌ریزند تا در اثر ساییده شدن با سنگریزه‌ها پوشش بذرها نازک شود. روش دیگر خراش دهی استفاده از برخی اسیدها است.

مثلاً بذرها در اسیدی همانند اسید سولفوریک (۹۰-۲۰ درصد) به نسبت یک قسمت بذر و دو قسمت اسید قرار می‌گیرند و خیس می‌خورند و در طی این مدت چند بار هم زده می‌شوند. در هر مرتبه نیز نباید بیش از ۱۰ کیلو بذر استفاده شود. مدت زمان باقی ماندن بذر در اسید بستگی به نوع بذر و ضخامت پوسته آن و دمای محلول اسید دارد و می‌تواند از ۱۰ دقیقه تا شش ساعت طول بکشد بعد از اتمام این مدت زمان، بذرها به مدت ۱۰ دقیقه با آب شسته می‌شوند تا باقیمانده اسید از روی آنان پاک شود. این روش بیشتر در بخش صنعتی استفاده می‌شود و کمتر در محیط خانه استفاده می‌شود. روش دیگر از بین بردن این نوع خفتگی بکار بردن و خیساندن بذرها در آب گرم است. یعنی بذرها را در آب گرم ۱۰۰-۷۷ درجه به مدت ۲۴-۱۲ ساعت می‌خیسانند که البته مقدار آب می‌بایست ۵-۴ برابر حجم کل بذرها باشد تا مؤثر واقع شود و گرما به تمامی بذرها برسد. البته این گرما برای مقطع زمانی اولیه است و آب به تدریج در طی مدت ۲۴-۱۲ ساعت سرد می‌شود. بذرهایی که به این تیمار پاسخ می‌دهند متورم می‌شوند اما بذرهایی که بدون تغییر باقی می‌مانند و متورم نمی‌شوند دوباره باید خیساندن را برایشان تکرار کرد.

خفتگی شیمیایی (خفتگی بازدارندگی ) :
گاهی دلیل وجود برخی مواد شیمیایی موجود در ساختار بذر و قسمتهای مختلف آن، رویان نمی تواند فعال شود و جوانه بزند. از بذرهایی که خفتگی شیمیایی دارند می توان به این موارد اشاره کرد : اکثر میوه هایی که قسمت گوشتی و خوراکی دارند همانند مرکبات جالیزی ها میوه های هسته دار سیب گلابی انگور گوجه فرنگی به همین دلیل است که گفته می شود ابتدا بذرهای این گیاهان را باید از درون میوه و قسمت گوشتی درآورد و به خوبی شست تا تمام باقی مانده میوه از اطراف بذر پاک شود . از دیگر گیاهان که به دلایل مختلف دیگر دارای خفتگی شیمیایی هستند می توان به گیاهان کویری ،زنبق، خردل ،کتان، بنفشه، اطوخودوس اشاره کرد. این گیاهان یا به دلیل وجود مواد شیمیایی خاص و یا لعاب داخلی که تولید نمی کنند دچار خفتگی شیمیایی می شوند.

خفتگی مروفولوژیکی و فیزیولوژیکی مربوط به رویان:
همانطور که اشاره کردیم رویان یکی از اجزا داخلی بذر است. گاهی رویان به شکل نابالغ و توسعه نیافته باقی می ماند و باید تیمارهایی انجام داد تا رویان تحریک شود و برسد و آماده جوانه زنی شود . گاهی رویان کوچک است و به خوبی رشد نکرده است و توانایی جوانه زنی ندارد. در این حالت وجود یک دوره گرما برای بزرگ شدن آن لازم است همانند تاج الملوک، زبان در قفا، شقایق، آرالیا، زبان گنجشک، بداغ، پامچال، هویج، شمشاد و کاج درختان زبان گنجشک و گونه های گیاهان گرمسیری مختلف و گوناگون . برای از بین بردن رکود و خفتگی بذرهایی که رویان نابالغ دارند کافی است که بسته به نوع بذر آنها را برای چند روز تا چند ماه در مکانی مناسب با دمای مناسب که گرم محسوب می شود انبار کرد تا رشد رویان درون بذر کامل شود و لزومی به انجام کار دیگری نیست. میزان گرما و مدت زمانی که برای بذر این گیاهان لازم است تا رویان انها رشد کند و بزرگ شود متفاوت و متغیر است . مثلا بذرهای گونه های مختلف نخل به طور عادی نیاز دارند تا چند سال انبار شوند تا رویان کوچک آنان به تدریج بزرگ شود اما می توان به انبار کردن آنان به مدت سه ماه در دمای ۴۰-۳۸ درجه چنین شرایطی را برای رویان کوچک آنان فراهم کرد تا در مدت زمان کوتاه تری رشد کنند . برای سایر گیاهان به غیر از نمونه هایی که گرمسیری محسوب می شوند معمولا انبار کردن برای چند ماه در مکانی خشک با دمای ۳۰-۱۵ درجه و تاریک مناسب است.

گاهی رویان به اندازه کافی رشد کرده است و بزرگ شده است اما باز هم به دلیل وجود برخی بازدارنده‌های رشد در درون بذر به شکل خفته و غیر فعال باقی می ماند همانند بذر اکثر درختان و درختچه ها و گیاهانی که بومی مناطقه معتدله هستند و در این صورت و برای از بین بردن این مشکل و کم کردن میزان این بازدارنده ها می توان از روش سرمادهی مرطوب استفاده کرد. بدین صورت که بذرها را برای مدتی تحت سرمادهی مرطوب قرار می دهند . مدت زمان نیز بستگی به نوع بذر دارد و بین یک الی ۴ ماه متغیر است. ابتدا بذرها به مدت ۲۴-۱۲ ساعت خیسانده می شوند و سپس در میان موادی که تهویه و کمی رطوبت دارند همانند پیت موس، کوکوپیت، پرلایت و … قرار می‌گیرند و در درون یخچال با دمای ۷-۲ درجه گذاشته می شوند . محیط سرمادهی مرطوب همواره باید مرطوب باقی بماند و توجه داشته باشید دمای مناسب برای سرمادهی مرطوب گیاهان مختلف متفاوت است و دمای ۷-۲ درجه طیف گسترده ای از گیاهان را در بر میگیرد. همچنین نیاز سرمایی بذر برخی از گیاهان همانند درختان میوه را می توان با کمک سرمای طبیعی که در طی پاییز و زمستان وجود دارند برطرف کرد . مثلا بذرهای اینگونه از درختان را می توان به شکل لایه به لایه در میان ماسه قرار داد و در طی فصل خنک در فضای باز نگهداری کرد.

عوامل موثر در جوانه زنی بذر:

بعد از برطرف شدن موانعی از قبیل رکود و خفتگی که مربوط به خود بذر است و بعد از کاشت بذر ، شرایط محیطی جوانه زنی را کنترل می کنند و مهمترین شرایط محیطی موثر در جوانه زنی بذرها رطوبت، اکسیژن، دما و نور است. توجه کنید که حتی اگر بذر دیگر دچار رکود و خفتگی نباشد و کاشته شود اما شرایط محیطی بخصوص از نظر نور و دما نامناسب باشد ، باز هم بذر دچار نوعی خفتگی خواهد شد که با نام کلی خفتگی فزیولوژیکی (گرما خفتگی و یا نور خفتگی ) می شود. بنابراین مساعد بودن دما و نور محیط بعد از کاشت بذر و برطرف شدن نیازهای بذر در جوانه زنی آن نقش مهمی دارد. در رابطه با شرایط محیطی به اختصار توضیحاتی را می دهم:

رطوبت، آب:
برای فعال کردن سیستم های درونی بذر ضروری است. بذر ابتدا آب جذب می کند و به دلیل زیاد شدن حجم بذر پوسته بذر شکاف می خورد و ریشه چه می تواند بیرون بیاید. به همین دلیل است که خیساندن بذرها قبل از کاشت به جوانه زنی بهتر آنان کمک می کند . مدت زمان مناسب خیساندن بذر حدود ۸ ساعت است . البته بیش از این مدت زمان نیز امکان پذیز است اما می بایست آب را مرتبا عوض کرد تا به دلیل کمبود اکسیژن در آب راکد و کهنه بذرها دچار خفگی نشوند با این وجود حداکثر زمان ممکن را ۲۴ ساعت عنوان کرده اند.

دما:
دمای محیط بر روی میزان جوانه زنی و همچنین سرعت جوانه زنی موثر است و مهمترین عاملی است که زمان کاشت را تعیین می کند. کاشت زودهنگام و سرد بودن دما منجر به جوانه زنی نامنظم بذرها و آسیب سرمایی به بذرها و یا گیاهان جوان شود از طرفی گرم بودن بیش از اندازه نیز می تواند منجر به خشک شدن و آسیب دیدن گیاهان جوان و یا جلوگیری از جوانه زدن بذر به دلیل گرماخفتگی (خفتگی بذرها به دلیل گرمای زیاد محیط) شود. زمانی که بذر آبگیری کرده باشد نسبت به دمای محیط بسیار حساس می شود . میزان دمای لازم برای جوانه زنی بذرهای مختلف متفاوت است. برخی به دمای کمتر و برخی به دمای بیشتر نیاز دارند. در مورد بذر گیاهان متعلق به مناطق معتدله باید گفت که این نوع بذرها معمولا به دمای خنک نیاز دارند . برخی از آنان همانند کلم گل هویج، کلم پیچ و گل مرواریدی حتی در دمای ۴٫۵ درجه نیز جوانه می زنند. برخی دیگر از گیاهان به گونه ای در برابر دمای گرم حساس هستند که اگر دما بیش از ۲۵ درجه شود اصلا بذر آنان جوانه نمی زنند. از جمله این گیاهان می توان به کرفس ، کاهو ، پیاز حسن یوسف، سیکلامت، فریزیا، پامچال و زبان در قفا اشاره کرد.

از طرفی بذر برخی دیگر از گیاهان اصولا به دمایی گرم نیاز دارند تا بتوانند جوانه بزنند مثلا گیاهان بومی مناطق نیمه گرمسیری و یا گرمسیری به حداقل دمای ۱۰ درجه (همانند مارچوبه ذرت شیرین و گوجه فرنگی) و یا حداقل ۱۵ درجه (همانند انواع لوبیا، بادمجان فلفل و سایر گیاهان جالیزی) نیاز دارند تا بتوانند وارد مرحله جوانه زنی شوند البته این حداقل دما است و دمای بهینه برای جوانه زنی این گونه از بذرها حدود ۳۰-۲۵ درجه است.. اگر نمی دانید که بذر چه گیاهی را دارید و یا از نیاز دمایی آن برای جوانه زنی مطمئن نیستید باید گفت که به طور کل بذر گلهای یکساله و اکثر سبزیجات گرما دوست به دمای شبانه حدود ۱۸-۱۵ نیاز دارند و دمای روزانه نیز باید ۱۰ درجه بالاتر از دمای شب یعنی حدود ۲۸-۲۵ درجه سانتیگراد باشد . انواع سرمادوست نیز به دمای حداکثر ۲۰ درجه در طی روز نیاز دارند . بنابراین زمانی که می خواهید بذر بکارید به نوع بذر و دمای محیط توجه کنید. زمانی این کار را انجام دهید که دمای هوا بخصوص اگر تمایل به کاشت بذر در فضای باز را دارید ، مناسب نیازهای بذر گیاه مورد نظر شما باشد. فرقی نمی کند در شمال کشور یا جنوب کشور زندگی می کنید، نیازهای دمایی بذرها در همه جا یکسان است و قبل از کاشت باید مورد توجه قرار گیرد در غیراینصورت جوانه زنی خوبی نخواهد داشت.

نیاز دمایی نشاء:
باید توجه کرد که بعد از جوانه زنی بذر ممکن است نیاز دمایی گیاه تغییر کند و نشا نیاز دمایی متفاوتی نسبت به نیاز بذر در جوانه زنی داشته باشد . معمولا نشا در مقایسه با بذر به دمای نسبتا پایین تری برای ادامه رشد خود نیاز دارد مثلا فرض کنید اگر بذری برای جوانه زنی به دمای حدود ۲۵ درجه نیاز دارد بعد از جوانه زنی و ظهور اولین برگها دمای محیط را می توان تا حداکثر ۱۰ درجه پایین تر آورد و رشد نشا با مشکل خاصی مواجه نمی شود البته در این شرایط میزان نور محیط باید مساعد و مناسب باشد. محیط سردتر و تاریک مانع از ادامه رشد مناسب گیاه جوان خواهد بود.

تهویه و اکسیژن:
بجز گیاهان آبزی بذر تمامی گیاهان برای فعالیت های خود همانند سایر موجودات زنده به اکسیژن نیاز دارند. هر مقدار که میزان اکسیژن محیط کاشت کمتر باشد مثلا از مخلوطهای خاکی با بافت سنگین و سفت استفاده کنیم احتمال عدم جوانه زنی مناسب بذر افزایش می یابد. به همین دلیل باید در هنگام تهیه مخلوط خاکی نوعی را بکار ببریم که بافتی با زهکش و تهویه خوب و مناسب داشته باشد تا بذرها دچار کمبود اکسیژن و خفگی نشوند.

نور:
وجود نور برای برخی از بذر گیاهان از جمله کاکتوس و ساکولنت لازم و ضروری و برای برخی دیگر بازدارنده است. برخی از بذرها برای جوانه زنی به نور نیاز دارند و تاریکی محیط و کمبود نور مانع از جوانه زنی آنان می‌شود از جمله این گیاهان که بذر آنان به نور نیاز دارند می‌توان به این موارد اشاره کرد: کاکتوس ها و ساکولنت ها، کاهو، کرفس، پامچال، بنفشه آفریقایی، بگونیا ، مرجان حسن یوسف و اکثر سوزنی برگان. به همین دلیل کاشت عمیق بذر این گیاهان و پوشاندن آنها با لایه‌هایی از خاک مانع از جوانه زنی آنان می‌شود.

از طرف دیگر وجود نور می‌تواند از جوانه زنی بذر برخی دیگر گیاهان جلوگیری کند و نباید به بذر آنان نور بتابد.

از جمله این گیاهان که بذر آنان برای جوانه زنی نیاز به تاریکی دارند می‌توان به این موارد اشاره کرد: پیاز، سیر، سیاه دانه، فلوکس، زبان در قفا، شاه پسند یکساله، عشقه، گل ناز، مارچوبه، همیشه بهار و تاج خروس اشاره کرد و به همین دلیل می‌بایست روی بذر این گیاهان را به خوبی پوشاند. علاوه بر وجود و یا عدم وجود نور، میزان نور نیز در بذرهایی که به نور برای جوانه زنی نیاز دارند مطرح است. برخی بذرها در شدت نور کم (۱۰۰ لوکس) و برخی به شدت نور بیشتر (۲۰۰۰ لوکس نیاز دارند). همچنین کیفیت نور نیز مهم است. همان‌طور که می دانیم نور دارای طول موجهای مختلفی است و بیشترین جوانه زنی در محدوده نور قرمز (۷۰۰-۶۶۰ نانومتر) انجام می‌شود و طول موجهای کمتر از ۳۰۰ نانومتر مانع از جوانه زنی هستند. برای بذرهایی که نیاز به نور دارند اما به دلایلی نور کافی در محیط وجود ندارد می‌توان از لامپ‌های فلئورسنت ۴۰ واتی استفاده کرد. و البته این لامپها حدود ۱۶-۱۴ ساعت در طی روز باید روشن باشند. توجه کنید که لامپهای فلوئورسنت (مهتابی) نور قرمز مناسبی دارند در حالی که لامپ‌های معمولی (رشته‌ای حرارتی) نور فروقرمز دارند که برای جوانه زنی مناسب نیست و می‌تواند مانع از جوانه زنی بذرها شود.

نویسنده: باغبان سبز

تکثیر کاکتوس و ساکولنت از طریق پاجوش

آموزش تکثیر ساکولنت ها از طریق برگ همراه تصویر

مراحل کشت بافت گیاهان (آموزش کامل)

تکثیر هاورتیا از برگ

تکثیر آگاو از طریق تقسیم بوته

آموزش ساخت بونسای آدنیوم از طریق ریشه

آموزش کاشت بذر لیتوپس یا کاکتوس سنگی

آموزش تصویری تکثیر ساکولنت از برگ