کاکتوس، نحوه شناسایی، نگهداری، تکامل و کلی مطلب جذاب همه در یک مقاله

کاکتوس (cactus) گیاهی است نیمه بیابانی اغلب خاردار از راسته میخک سانان (Caryophyllales) و خانواده Cactaceae که دارای ۱۲۷ گونه اصلی و حدود ۱۷۵۰ زیر گونه کشف شده تا امروز می‌باشد.

کلمه کاکتوس که برگرفته از زبان یونانی است برای اولین بار توسط تئوفراستوس (Theophrastus) برای گیاهان خاردار استفاده می‌شد، تئوفراستوس که بسیاری آن را پدر گیاه‌شناسی می‌دانند از شاگردان ارسطو بود. کاکتوس‌ها دارای طیف گسترده‌ای از انواع شکل، اندازه و رنگ هستند که زیستگاه اصلی آنها مناطق خشک و بی آب است. بعضی از گونه‌های کاکتوس در خشک‌ترین مناطق دنیا مانند بیابان‌ های آتاکاما Atacama Desert (در جنوب قاره آمریکا نواحی ساحلی اقیانوس آرام) زندگی می‌کنند.

شناسایی کاکتوس ها

کاکتوس‌ها سازگاری بی‌نظیری با این شرایط خشک پیدا کرده‌اند، تقریباً همه کاکتوس‌ها ساکولنت هستند یعنی دارای تنه گوشتی و ضخیمی می‌باشند، که توانایی ذخیره آب را دارد، بر خلاف ساکولنت ها در کاکتوس تنها تنه گیاه است که در آن آب ذخیره می‌شود.

در اکثر کاکتوس‌ها برای کاهش تبخیر آب، برگهای حقیقی از بین رفته و تنها خار باقی مانده است، خارها برگ‌های اصلاح شده کاکتوس‌ها هستند، خارها با کاهش جریان هوای اطراف تنه کاکتوس و همچنین ایجاد سایه از تبخیر آب جلوگیری می‌کنند.

نقش دیگر خار دفاع از کاکتوس در برابر حیوانات و جمع آوری قطرات آب موجود در هوا  است. در غیاب برگ‌ها تنه یا ساقه (بخش گوشتی کاکتوس) کاکتوس بزرگ‌تر شده و عمل فتوسنتز و ذخیره آب را بر عهده دارد. اکثر کاکتوس‌ها بومی قاره آمریکا هستند از Patagonia در جنوب تا بخش هایی از کانادا در شمال قاره آمریکا، تنها منشاء یک کاکتوس در خارج از قاره آمریکا است، بنام Rhipsalis baccifera (عکس این کاکتوس در بخش پراکندگی، در اواسط همین مقاله قابل مشاهده است).

خارها و گل‌های کاکتوس از بخش‌هایی به نام آرئول به وجود می‌آیند، بسیاری از کاکتوس‌ها دارای فصل رشد کوتاه و فصل خواب طولانی هستند، کاکتوس‌ها می‌توانند در هر فصلی به سرعت به بارندگی‌ها واکنش نشان داده و به وسیله سیستم ریشه‌ای سطحی خود به سرعت آب لازم را ذخیره کنند، هنگام بارش باران، کاکتوس توانایی این را دارد که خیلی سریع ریشه های جدید تولید کند، تنه یا ساقه اکثر کاکتوس معمولاً آج دار (ریب) یا دندانه دار است که به گیاه کمک می‌کند آب باران یا قطرات شبنم را به سمت ریشه مانند کانالی هدایت کند.

سیستم ساقه کاکتوس به گونه‌ای است که می‌تواند در زمان کمبود یا فراوانی آب منقبض و منبسط شود. فتوسنتز و تعرق از دیگر وظایف ساقه کاکتوس است، برخلاف اکثر گیاهان متابولیسم crassulacean acid metabolism در کاکتوس‌ها در شب انجام می‌شود، این سیستم فتوسنتز که به آن CAM گفته می‌شود به کاکتوس کمک می‌کند در طول روز به دلیل گرم بودن هوا روزنه‌های خود را برای جلوگیری از تبخیر آب بسته نگه دارد.، کاکتوس دی اکسید کربن را جذب و ذخیره می‌کند و با خنک شدن هوا و افزایش رطوبت در شب فرایند فتوسنتز را تکمیل می‌کند.

شکل بسیاری از کاکتوس‌های کوچک، کروی (توپی) شکل است که بیشترین حجم ذخیره آب در سطح را دارند، بلندترین کاکتوس کشف شده از گونه Carnegiea gigantea با حدود ۲۳ متر که در سال ۱۹۸۶ در اثر طوفان شکست و  Pachycereus pringlei با ارتفاع ۱۹ متر و ۲۰ سانتی متر و کوچکترین اندازه کاکتوس مربوط به گونه Blossfeldia liliputana می باشد که قطر آن به ۱سانتی متر می رسد.

یک کاکتوس ساگواروی (Carnegiea gigantea) بالغ می‌تواند در هنگام باراندگی های شدید تا ۷۵۰ لیتر آب در ساقه خود ذخیره کند.
در بعضی از کاکتوس ها مثل Leuenbergeria و  Rhodocactus، Pereskia علاوه بر خارها کاکتوس دارای برگ و شاخه نیز هست که شباهت چندانی به سایر کاکتوس ها ندارند، در مناطق گرمسیری و مرطوب گونه ای از کاکتوس بنام Schlumbergera یا کاکتوس کریسمس وجود دارد که در پوست درختان زندگی می‌کند. ساقه های این کاکتوس صاف و دارای خارهای بسیار اندکی است که بیشتر شبیه برگ هستند و تنها دلیل شناسایی این گیاه به عنوان کاکتوس داشتن آرئول است.

کاکتوس‌ها کاربردهای فراوانی دارند از جمله کاربردهای کاکتوس میتوان به نگهداری به عنوان گیاه زینتی، علوفه برای دام، تولید دارو، تولید میوه، تولید چرم، تولید رنگ طبیعی خوراکی قرمز بنام کارمین که از نوعی حشره که بر روی کاکتوس اپونتیا زندگی می‌کند به دست می‌آید و صدها کاربرد دیگر.

بسیاری از ساکولنت ها و افوربیاها به دلیل داشتن تیغ و شباهت به کاکتوس به اشتباه به عنوان کاکتوس شناخته می شوند.

مورفولوژی (ریخت شناسی) کاکتوس ها

ظاهر فعلی کاکتوس‌ها نتیجه یک روند سازگاری طولانی و دشوار با محیطی خشک و سخت است. اعتقاد بر این است که اجداد خانواده کاکتوس برای اولین بار در اواخر میانه‌ زیستی و ابتدای ترشیاری(نام دوره‌ای در مقیاس زمانی زمین‌شناسی است از ۶۵ میلیون سال پیش آغاز شد و تا ۲٫۶ میلیون سال پیش ادامه یافت) پدید آمدند، دوره‌ای که گسترش فراوان گیاهان گلدار از ویژگی‌های آن است.

در پاسخ به دگرگونی‌ها در شرایط آب و هوایی و بویژه کاهش دوره به دوره میزان بارش، دسته‌ای از گیاهان در سراسر مناطق گرمسیری جنوب قاره آمریکا آغاز به ذخیره آب در ساقه‌های خود کردند و این ساقه‌ها شکلی «گوشتی» به خود گرفت. این گیاهان در ابتدا تفاوت آن‌ چنانی با دیگر گیاهان برگ‌دار نداشتند و گوشتی‌ شدن بخش‌هایی از تنه و ساقه آن‌ها روندی تدریجی داشت. از گونه کاکتوس‌های امروزی گونه کاکتوس‌ های Leuenbergeria و  Rhodocactus، Pereskia بیشترین شباهت را به کاکتوس‌های اولیه دارند، هر کدام از این گونه ها دارای چندیدن زیرگونه هستند.

تکامل کاکتوس‌ها فرایندی پیچیده از سازگاری بوده است که گوشتی‌شدن هدفمند بخش‌هایی از این گیاهان و تبدیل شاخه‌ها به برآمدگی و  آرئول از نمونه‌های آن است، آرئول ها در کاکتوس همان قسمت هایی از شاخه‌های پیشین هستند که محل رویش برگ و گلها بوده است و خارهای کاکتوس نیز همان برگ‌ها هستند، کاکتوس برای زنده ماندن در مناطق بسیار خشک، در کنار انباشت آب در ساقه خود، به مرور شاخه‌هایش را به صورت بخش های گوشتی کوچک درآورده و برگ‌هایش نیز برای دارا بودن از کم‌ترین سطح تعرق شکل خار به‌ خود گرفتند، تنه گیاه هم به تدریج کوتاه‌قدتر و توپی‌تر شده است.

در دوره‌های بعد زمین‌شناختی، فشار صفحه‌های قاره‌ای باعث شد تا رشته‌کوه “آند” در امتداد غربی آمریکای جنوبی ارتفاع بگیرد و درنتیجه آب‌وهوای بسیاری از مناطق دوباره مرطوب شود و این امر باعث مرگ و انقراض بسیاری از کاکتوس‌های خشکی‌ پسند شد، برخی از گونه‌های کاکتوس اما توانستند دوباره خود را با شرایط جدید تطبیق دهند.

اکثر کاکتوس های شناخته شده که دارای ساقه ای گوشتی هستند از دو زیرخانواده Cactoideae و Opuntioideae هستند، آنها ساقه های گوشتی دارند که وظیفه آن فتوسنتز و ذخیره آب است، اغلب کاکتوس ها بدون برگ یا دارای برگهای موقتی هستند.تمامی کاکتوس ها بر خلاف ساکولنت ها و افوربیاها دارای آرئول هستند. گلهای کاکتوس از آرئول ها شکوفا می شود. گلها به رنگ ها، شکل ها و اندازه های مختلف در هر گونه مشاهده میشود، گلهای کاکتوس دارای تخم دانی در زیر کاسبرگ و گلبرگ قرار دارد، گلها در بسیاری از گونه ها دارای ساقه ای بلند و گوشتی است که از خارها پوشیده است.

شکل کاکتوس ها

کاکتوس‌ها به سه دسته اصلی از نظر شکل تقسیم می‌شوند، کاکتوس های شاخه ای، کاکتوس های ستونی و کاکتوس های کروی(توپی)، ولی بعضی از اشکال دیگر نیز وجود دارد که در یک دسته‌بندی بنام “سایر شکل‌های کاکتوس”  طبقه‌بندی می‌شوند. گونه های کاکتوس پرسکیا از لحاظ ظاهری به دیگر درختان جنگل های گرمسیری شباهت بیشتری دارند.

کاکتوس های شاخه ای

این دسته از کاکتوس ها می توانند با تولید ساقه های جانبی، ظاهری مانند درخت داشته باشند، معمولا آنها دارای یک تنه کم و بیش چوبی هستند که در آن شاخه های زیادی وجود دارد، تنها در سه گونه از کاکتوس ها شاخه به معنای واقعی مانند درختان مشاهده می شود، در گونه‌های Leuenbergeria و  Rhodocactus، Pereskia (تصاویر این سه گونه در بالا آمده است). در بعضی از کاکتوس ها مانند Pachycereus pringlei و opuntias پس از چند سال ممکن است انشعاباتی شاخه مانند در این گونه ها به وجود بیاید که بسیار شبیه شاخه هستند. یا ممکن است در بعضی از گونه ها مانند Stenocereus thurberi از ریشه چند شاخه جدید از کاکتوس در کنار ساقه اصلی بروید، این کاکتوس ها نیز شاخه ای محسوب می شوند.

کاکتوس های ستونی

آنها از ساقه های قائم و استوانه ای شکل تشکیل شده اند که ممکن است منشعب شوند یا نشوند، تعریف مرز بین تنه و شاخه در فرم های ستونی و فرم های درخت مانند یا درختچه ای دشوار است، به عنوان مثال نمونه های کوچک و جوان Cephalocereus senilis (کاکتوس پیرمرد) ستونی و تک ساقه هستند، در حالی که نمونه های بزرگتر و مسن‌ تر ممکن است ساقه‌های جانبی به وجود بیاورند و شبیه درخت شوند، در برخی موارد ستون ها ممکن است افقی باشند، مانند کاکتوس Stenocereus eruca که کاکتوسی است ستونی ولی بر روی سطح خاک بصورت افقی رشد می‌کند.

کاکتوس های کروی (توپی)

کاکتوس‌هایی که یا ساقه ندارند و یا ساقه بسیار کوتاهی دارند را می توان کروی توصیف کرد، این گروه از کاکتوس ها از نظر اندازه کوچکتر از سایر گروه‌ها هستند، دارای ساقه کروی شکل یا توپی شکل هستند که به صورت منفرد یا خوشه ای(چند گیاه از یک ریشه مشترک) دیده می شوند، از کاکتوسهای  خوشه ای میتوان به گونه Rebutia اشاره کرد.  کاکتوس کروی مانند Ferocactus latispinus، کاکتوس های ستاره شکل مانند آستروفیتوم ها نیز جز دسته کاکتوس های کروی محسوب می شوند.

اشکال دیگر

بعضی از کاکتوس دارای اشکال متفاوتی هستند مانند کاکتوس Hylocereus که دارای شاخه های صاف و کم خار است، طول شاخه های آن تا ۱۰۰ متر نیز می رسد. یا کاکتوس های Rhipsalis یا Schlumbergera (کاکتوس کریسمس) که دارای شکل های خاص و آویزانی هستند.

ساقه در گل کاکتوس

شکل ساقه در کاکتوس ها متفاوت است برخی دارای ساقه ای برجسته هستند مانند Ariocarpus ها. بعضی از کاکتوس ها برجستگی هایی شبیه به پستان دارند که آرئول بر روی انها قرار دارد، مثل Mammillaria longimamma ، ساقه بعضی از کاکتوس ها صاف و بعضی دیگر دارای برجستگی های شیار مانند( ریب ها) هستند. ساقه در بسیاری از کاکتوس‌ها به گونه‌ای شیار مانند یا در شکل‌های دیگر تکامل یافته که هوا را در اطراف ساقه به جریان افتاده و کاکتوس خنک می‌ماند.

آرئول (areole)

آرئول ها همان محل رویش برگ و گل بر روی شاخه های درختان است که به این شکل تکامل یافته، آرئول ها که معمولا به شکل دایره یا بیضی بر روی برجستگی های ساقه کاکتوس‌ها به وجود می‌آیند،  محل رشد خارها و گلهای کاکتوس هستند، اغلب اطراف آن را کرک های گیاهی می پوشاند، آرئول ها پس از مدتی غیرفعال می شوند و تنها آرئول هایی که در نواحی در حال رشد گیاه هستند توانایی تولید خار و گل را دارند. در بعضی گونه ها مانند ملوکاکتوس و دیسکو کاکتوس با گذشت سن آرئول ها در بخش بالایی کاکتوس فشرده و در کنار هم رویش می‌کنند که به آن سفالیوم گفته می‌شود.

برگ ها در کاکتوس

اغلب کاکتوس ها بدون برگ هستند به جز سه استثنا یعنی کاکتوسهای  Leuenbergeria, Pereskia و Rhodocactus که دارای برگ هستند، سایر کاکتوس ها برگ ندارند، بسیاری از گونه های کاکتوس مانند اپونتیاها و سرئوس‌ها در مراحل اولیه دارای برگ‌هایی هستند که با بزرگ شدن گیاه سریعا از بین می روند، در برخی از گونه‌های کاکتوس برگهای بسیار ریزی به اندازه کمتر از ۰٫۵ میلیمتر وجود دارد که بیشتر در تولید هورمون های گیاهی نقش دارند، این برگ‌ها در گیاهان بالغ هم باقی می‌ماند. در بعضی گونه‌ها مانند اپونتیاها در بخش‌های در حال رشد به وضوح میتوان برگها را دید که به تدریج از بین می روند.

خارها

اولین چیزی که با شنیدن کلمه ی کاکتوس به ذهن ما می رسد خار است، خارها برگهایی هستند که در اثر تکامل به این فرم تغییر شکل یافته اند.

شاید خارها همان رگبرگ های برگ هستند(به عقیده نویسنده). شکل، اندازه و رنگ خارها بسیار متفاوت است، بعضی از کاکتوس ها دارای خارهای صاف و برخی دارای خارهای خمیده و قلابی شکل هستد، خارهای ممکن است کوتاه یا بلند باشند، خار کاکتوس ممکن است نرم یا سخت باشد، رنگ خار کاکتوس ها نیز متفاوت است از سفید، کرمی، قهوه ای گرفته تا قرمز و زرد.

شناسایی و نامگذاری کاکتوس ها بیشتر از روی شکل خار انها صورت می گیرد. خار بعضی از کاکتوس ها نرم و برخی بسیار محکم و سفت است، بعضی از کاکتوس ها بدون خار هستند و یا در سنین جوانی خار دارند و با گذشت سن خارها را از دست میدهند.

خارها از کاکتوس در برابر نور شدید آفتاب محافظت می‌کند، خوردن کاکتوس این همه خار برای خیلی از حیوانات سخت است و این یعنی محافظت، همچنین خارها اطراف ساقه کاکتوس را با سایه کردن و کنترل جریان هوا خنک نگه می‌دارد.

ریشه

ریشه  کاکتوس ها معمولا سطحی است، ولی دارای گستردگی زیادی می‌باشد، سطحی بودن ریشه این امکان را فراهم می‌کند ریشه بتواند از کمترین بارندگی ها نیز بهره ببرد. هنگام بارش باران پس از خشکسالی ، کاکتوس ها می توانند به سرعت ریشه های جدیدی ایجاد کنند تا سریعا بتوانند آب را جذب کنند، غلظت نمک ها در سلول های ریشه کاکتوس ها نسبتاً زیاد است و همین باعث می شود در دوره های بارندگی کوتاه مدت یا کم آب ریشه ها بتوانند آب را به سرعت جذب کنند، ریشه بعضی از کاکتوس مانند آریوکارپوس ها غده ای شکل است، ریشه همچنین محل ذخیره آب و مواد غذایی نیز است.

Trichome

کُرک گیاهی یا تریکوم

کرک ها ساختاری روی کاکتوس ها هستند که شبیه موهای کوچکی به نظر می‌رسند، این کرک ها در شکل ها و اندازه ها مختلف در اطراف آرئول و یا روی ساقه کاکتوس رشد می‌کنند.  اکثر کرک‌ها از سلولهای زنده تشکیل شده‌اند که می‌تواند بسیار متفاوت باشد، برخی از کُرک‌ها یک سلول طویل دارند، دیگر کُرک‌ها زنجیره‌ای طولانی از سلول‌ها هستند، در بعضی از کاکتوس ها ریز بوده و به پوست چسبیده است مثل آستروفیتوم میروستیگما و در بعضی شباهت زیادی به مو دارد و بلند هستند مانند کاکتوس سفالوسئوس سنیلیس. رنگ کرک ها بسیار متفاوت است از سفید، زرد، کرم، قهوه‌ای تا سیاه ولی معمولا در رنگ سفید مشاهده می شود.

کُرک ها کاکتوس را از سوختگی در مقابل آفتاب در امان نگه می‌دارند، آن‌ها از وزیدن باد زیاد در سطح گیاه نیز جلوگیری می‌کنند، این مسئله موجب می‌شود آب زیادی از بافت های کاکتوس خارج نشود، کاکتوس هایی که در مناطق با تابش کمتر خورشید زندگی می‌کنند کرک های کمتری دارند یا کلا در آنها کرک از بین رفته است.

کوتیکول گیاهی یا فرینا (لایه سفید روی بعضی از کاکتوس‌ها)

کوتیکول گیاهی plant cuticle غشا محافظی است که بر روی تنه بعضی از گونه های‌های کاکتوس دیده می شود و از کاکتوس در برابر تابش شدید آفتاب و حمله آفت ها و خیس شدن محافظت می کند، این لایه روی کاکتوس هایی مانند میرتلو دیده می شود که با برخورد دست پاک می شوند.

متابولیسم کاکتوس ها

کاکتوس ها نیز مانند سایر گیاهان هنگام فتوسنتز دی اکسید کربن را جذب و اکسیژن تولید می‌کنند. هنگام خروج اکسیژن مقداری رطوبت نیز همراه آن خارج می‌شود، کاکتوس ها به گونه ای تکامل یافته اند که دارای روزنه های عمیق با سوراخ های بسیار ریزی هستند، این روزنه ها بر خلاف سایر گیاهان در روز بسته شده و در شب که هوا خنکتر بوده و رطوبت زیاد است، به دور از تابش خورشید باز می‌شوند.
پس کاکتوس ها در شب و بدون وجود نور خورشید فتوسنتز انجام می‌دهند، دانشمندان به فتوسنتز شبانه گیاهان photosynthesis as crassulacean acid یا به اختصار CAM می‌گویند.

روزنه های کاکتوس با تاریک شدن هوا باز شده و دی اکسید کربن را جذب می‌کنند ولی از آنجایی که برای عمل فتوسنتز نور لازم است، پس دی اکسید کربن تا زمان طلوع آفتاب در بافت های کاکتوس ذخیره شده و با تابش نور عمل فتوسنتز در داخل بافت ها تکمیل می شود.

باز و بسته شدن روزنه مانند ساعت کار می کند با طلوع خورشید بسته شده و هنگام غروب خورشید باز می‌شوند.

طبقه بندی کاکتوس ها

نامگذاری و طبقه بندی کاکتوس ها از همان سالهای اولیه کشف بحث انگیز بود، Carl Linnaeus در سال ۱۷۳۷ کاکتوس ها را در دو دسته نامگذاری کرد “کاکتوس” و “پرسکیا”، ولی بسیار منشا اولیه نامگذاری مدرن کاکتوس را انتشار در مجله Species Plantarum  در سال ۱۷۵۳ می دانند زمانی که هر دو گروه کاکتوس و پرسکیا را در یک خانواده واحد به نام کاکتوس نامگذاری شد، یعنی پرسکیا شد زیر مجموعه ای از خانواده کاکتوس. کلمه کاکتوس از زبان یونانی κάκτος (kaktos) برگرفته شده است، اسمی که Theophrastus برای گیاهان خاردار استفاده می‌کرد.

گیاهشناسان بعدی مانند Philip Miller (گیاه شناس انگلیسی) در سال  ۱۷۵۴ کاکتوس ها را به چند دسته طبقه بندی کرد که در سال ۱۷۸۹ Antoine Laurent de Jussieu (گیاه شناس فرانسوی) همه کاکتوس ها را در یک دسته واحد به نام Cactaceae طبقه بندی کرد. در اوایل قرن بیستم گیاهشناسان به این نتیجه رسیدند نام کاکتوس گیج کننده است، پس در سال ۱۹۰۵ رای گیری برای تغییر نام cactus به mammillaria در کنگره گیاه شناسی “وین” انجاد شد که این تغییر نام رد شد.

مشکل ادامه داشت تا اینکه عده ای از گیاه شناسان تصمیم گرفتند کاکتوس را بر اساس شکل نام گذاری کنند، هر گونه به یک گونه اصلی وصل می شد، برای ثبت این اسمهای جدید پس از نامگذاری به مرکز  herbaria ( مرکز خشک کردن، نامگذاری و آرشیو کردن گیاهان) ارسال می شد، ولی مشکلات کم نبود چون نمی‌توانستند کاکتوس‌ها را به راحتی خشک و آرشیو کنند، کاکتوس ها ماهها و سالها در برابر بی آبی طاقت می آوردند، همچنین اسم بسیاری از آنها را از کشاورزان و کاشفان آنها گرفته شده بود که نامهای طولانی و سختی بودند.

گیاه شناس آلمانی  Curt Backeberg به تنهایی توانست بیش از ۱۲۰۰ زیر گونه را نامگذاری کند بدون اینکه حتی در یک مورد از اسم خودش استفاده کرده باشد.

در سال ۱۹۸۴ خانواده Cactaceae در “سازمان بین المللی مطالعات گیاهان آبدار(ساکولنت) (ios)” به عنوان خانواده‌ای مجزا طبقه بندی و ثبت شد، بخش Cactaceae Systematics Group (ICSG) برای طبقه بندی و نامگذاری کاکتوس ها تشکیل شد، ICSG تعداد گونه‌های اصلی کاکتوس را از ۱۲۵ به ۱۳۰ افزایش داد و خانواده Cactaceae را به چهار زیر خانواده اصلی تقسیم کرد.

• Opuntioideae (انجیری‌واران)
• Pereskioideae (کاکتوس‌های گل‌سرخی)
• Maihuenioideae (کاکتوس‌های بالشتی)
• Cactaceae (کاکتوس‌واران)

کاکتوس‌های Pereskioideae در واقع کاکتوس‌هایی هستند که کاملاً داری برگ می‌باشند و از نظر ظاهری تا حدودی مانند گل‌های رز رونده می‌باشند با این تفاوت که آن‌ها از خانواده کاکتوس‌ها و دارای آرئول هستند.

زیر خانواده Opuntioideae

این زیر خانواده متشکل از ۱۵ گونه اصلی و حدود ۲۲۰ تا ۲۵۰ زیر گونه می باشد که در سراسر دنیا پراکنده است. زیستگاه بیشتر کاکتوس های این خانواده در کشورهایی مانند کانادا و آرژانتین مشاهده می شود. از جمله معروفترین گونه های این زیر خانواده میتوان به کاکتوس اپونتیا(کاکتوس راکتی با اسم عامیانه کاکتوس زبان مادر شوهر) اشاره کرد. بیشتر کاکتوس های این خانواده دارای ساقه های راکتی شکل هستند. Opuntioideae کاکتوس‌هایی هستند که دارای برگ‌های موقتی هستند که در جوانه‌های نو ظهور دیده می‌شوند و به سرعت و بر اثر افزایش سن و کمبود رطوبت می‌ریزند.

زیر خانواده Cactaceae

بزرگترین زیر خانواده کاکتوس ها است، که شامل همه کاکتوس های “معمولی” است، این زیر خانواده اکثریت کاکتوس ها را شامل می شود، معمولا دارای خار هستند با ساقه گوشتی و بدون برگ، مانند آستروفیتومها، آریوکارپوس، فرو کاکتوس، ملو کاکتوس و بسیاری از گونه های دیگر کاکتوس، طبقه بندی کاکتوس اکنون هم ادامه دارد و ممکن است برخی از طبقه بندی ها در آینده تغییر پیدا کنند.

زیر خانواده Maihuenioideae

این زیر خانواده کوچکترین گروه از خانواده Cactaceae است که تنها شامل دو گونه Maihuenia patagonica و Maihuenia poeppigii می شود.

تکامل کاکتوس ها

دانشمندان و گیاه شناسان همیشه در حال بررسی سیر تکاملی کاکتوس ها بوده اند، بسیاری نمونه اجداد کاکتوس ها را گونه هایی مشابه Leuenbergeria می دانند که به شکل درختچه است یا مشابه گونه‌های Rhodocactus و Pereskia، که شاخه و برگ دارند (به تصویر اولیه مقاله رجوع شود).

در سیر تکاملی کاکتوس ها برگ ها به گونه ای حذف شدن که پوست ساقه ها به جای برگ با ایجاد لایه ای به نام stomata توانایی فتوسنتز را داشته باشند. همچنین این لایه دارای روزنه هایی است که توانایی باز و بسته شدن برای ورود و خروج هوا جهت کنترل تعرق و جذب دی اکسید کردبن را دارند، در گونه کاکتوس Rhodocactus که به شکل درختچه است و برگ دارد با این حال پوست نیز توانایی فتوسنتز پیدا کرده و همزمان این کاکتوس از طریق پوست و برگ فتوسنتز می کند.

تصور می شود کاکتوس های اولیه به شکل درختچه و درختانی کمی آبدار بوده اند، آنها در مناطق گرمسیری و مرطوب زندگی می‌کردند که این مناطق خشکسالی های دوره ای را تجربه می‌کردند.

کاکتوس Leuenbergeria نمونه خیلی اصلی از کاکتوس است که تکامل کمی داشته است، گرچه این کاکتوس شبیه به درخت است ولی خود آن نمونه ای تکامل یافته است که توانایی ذخیره کمی آب را دارد، پس اجداد اصلی کاکتوس ها شاید به شکل یک درخت کامل بوده است.

تمامی این تغییرات از تبدیل شدن برگ به خار و جوانه شاخه‌ها به آرئول و همچنین تولید پوست منحصر به فرد که توانایی فتوسنتز داشته باشد و روزنه هایی که توانایی باز و بسته شدن داشته باشند در اثر کاهش باران اتفاق افتاد.

سیستم فتوسنتز هم در کاکتوس ها تکامل یافته است، اجداد اولیه کاکتوس ها مانند سایر گیاهان از طریق برگ فتوسنتز می کرده اند، ولی در سیستم فتوسنتز معمولی روزنه های برگ گیاهان در طول روز باز می ماند تا دی اکسید کربن را جذب کند ولی باز ماندن روزنه ها در طول روز در مناطق کم آب یعنی از دست دادن مقدار زیادی رطوبت، کاکتوس ها این کار را در طول شب و با خنک شدن هوا و افزایش رطوبت انجام می دهند و روزنه ها در طول روز بسته می ماند به این نوع فتوسنتز (CAM) گفته می شود، همچنین در این سیستم دی اکسید کربن در بافت های کاکتوس ذخیره می‌شود تا با تابش نور در داخل کاکتوس به هیدروژن و آب تبدیل شود.

بررسی بافت های دو کاکتوس Rhodocactus و Pereskia نشان می دهد که آنها نیز توانایی فتوسنتز از طریق پوست را دارند در حالی که دارای برگ نیز هستند، در این کاکتوس ها پوست دارای روزنه است و خیلی دیرتر از درختان معمولی بافت های آنها چوبی می‌شود.

تکامل کاکتوس ها همیشه ادامه داشته و ممکن است آیندگان گونه های دیگری از کاکتوس را مشاهده کنند که در عصر ما وجود ندارد.

هیچ فسیلی از کاکتوس به دلیل آبکی بودن بافتهای آن تا امروز کشف نشده است تا تاریخ تقریبی آغاز تکامل آنها را بتوان تخمین زد، ولی محققان با مطالعات ملکولی تخمین می زنند تاریخ تکامل کاکتوس های اصلی از حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون سال پیش آغاز شده است.

پراکندگی

کاکتوس ها در مناطق مختلف ، از دشت های ساحلی گرفته تا مناطق کوهستانی مرتفع زندگی می کنند، بجز چند گونه زیستگاه بقیه گونه های کاکتوس قاره آمریکا است، از جنوبی‌ترین بخشها تا شمالی‌ترین مناطق، زیستگاه اصلی کاکتوس هایی که به خشکی زیاد عادت دارند مناطق مرکزی قاره آمریکا یعنی جنوب کشور ایالات متحده آمریکا و مکزیک است، بسیاری از گونه های کاکتوس در مناطق جنوب غرب رشته کو ه‌های “آند” یعنی کشورهای پرو، بولووی، شیلی و آرژانتین زندگی می‌کنند، تعدادی نیز در شرق رشته کوه‌های “آند” یعنی کشور برزیل و مناطق آمازون زیست می‌کنند.

کاکتوس Rhipsalis baccifera تنها کاکتوسی است که منشاء آن خارج از قاره آمریکا می‌باشد. زیستگاه این کاکتوس در بخش‌هایی از قاره آفریقا و جزایر ماداگاسکار و در سریلانکا است(بخش آبی در نقشه زیر) بخش سبز نقشه زیستگاه بقیه کاکتوس‌ها می‌باشد.

اکولوژی تولید مثل در کاکتوس

اکثر کاکتوس ها برای تولید میوه و بذر نیاز به گرده افشانی با هم گونه های خود هستند، به جز چند مورد کاکتوس مانند Frailea و ephitalantha که نیازی به گرده افشانی ندارد به این گیاهان که نیازی به گرده افشانی ندارند cleistogamy گفته می شود که هر دو بخش نر و ماده در یک گل وجود دارد، گرده افشانی در کاکتوس‌ها بیشتر توسط حشرات، پرندگان و خفاش ها انجام می شود، برای جذب این حشرات و حیوانات برای گرده افشانی گل‌ها دارای بوها و رنگ‌های خاص و جذابی هستند، گل کاکتوس دارای شهد و قند است که حیوانات را جذب می‌کند.

گرده افشانی عبارت است از انتقال گرده از قسمت نر یک گل(پرچم) به قسمت مادگی گل دیگر از آن گونه، که بعداً امکان لقاح و تولید بذر را فراهم می کند، گرده افشانی بیشتر اوقات توسط یک حیوان یا توسط باد انجام می شود، عوامل گرده افشان حیواناتی مانند حشرات ، پرندگان و خفاش ها هستند، آب، باد و حتی خود گیاهان (هنگامی که گرده افشانی در داخل یک گل بسته رخ می دهد) از سایر عوامل گرده افشان های کاکتوس هستند، گرده افشانی اغلب در داخل یک گونه رخ می دهد، هنگامی که گرده افشانی بین گونه های مختلف صورت بگیرد ممکن است کاکتوس هایی هیبرید تولید شود، در کشورهایی مثل ژاپن سالانه ده‌ها گونه جدید از هیبرید کردن کاکتوس ها به دست می آید.

در گل‌های کاکتوس پرچم بخش نر گیاه محسوب می شود و گرده را که حاوی اسپرم است را تولید میکند، بخش مادگی گیاه از کلاله، خامه و تخمدان تشکیل می شود. گرده ها توسط حشرات، پرندگان و خفاش ها و همچنین آب و باد از پرچم یک گل به مادگی گل دیگر منتقل می شود، کلاله گرده را جذب کرده و از طریق خامه به تخمدان انتقال داده می شود، در مسیر خامه است که لقاح صورت می گیرد. پس از آن کاکتوس بارور شده و میوه و بذر تولید میکند.

زنبورها بخصوص زنبور عسل بیشترین سهم از گرده افشانی کاکتوس ها را بر عهده دارد، پروانه های روز پرواز و پروانه های شب پرواز نیز در گرده افشانی کاکتوس ها نقش زیادی دارند، پروانه ها معمولا کاکتوس هایی که دارای رنگ گلهای روشنی هستند را برای گرده افشانی انتخاب میکنند، این کاکتوس ها که دارای رنگ گل سفید و روشن هستند معمولا در عصر و شب شکوفا میشوند. به عنوان مثال کاکتوس Pachycereus schottii توسط نوع خاصی از پروانه بنام Upiga virescens گرده افشانی می شود، این پروانه بر روی همین کاکتوس ها تخم گذاری می‌کند، گلهای این کاکتوس قیفی شکل و به رنگ سفید تا صورتی است که در شب باز می شود.

مرغ مگس خوار گرده افشان مهم کاکتوس ها هست، رنگ گل کاکتوس هایی که توسط مرغ مگس خوار گرده افشانی می‌شوند در طیف رنگ قرمز است، در این نوع کاکتوس ها پرچم و بسامک گل(کلاله) بیرون آمده و قابل مشاهده است، این پرچمها و بسام دارای مقدار زیادی شهد و قند هستند، از کاکتوس هایی که توسط مرغ مگس خوار گرده افشانی می شود میتوان به Cleistocactus ،Disocactus و Schlumbergera یا همان کاکتوس کریسمس اشاره کرد.

خفاش ها، در حدود یک چهارم از گرده افشانی کاکتوسها توسط خفاش ها انجام می شود، خفاش ها بیشتر کاکتوس های ستونی که در بیابان زندگی میکنند را گرده افشانی میکنند مانند کاکتوس Carnegiea gigantea. اکثر این کاکتوس ها دارای گلهای بزرگ و قیفی شکل هستند که پر است از مواد غذایی برای خفاش ها. از دیگر کاکتوس هایی که توسط خفاش ها گرده افشانی می شود میتوان به Pachycereus و  Pilosocereus ها اشاره کرد.

کاکتوس ها پس از گرده افشانی میوه هایی در اندازه ها و شکل های مختلف تولید می‌کنند که محل رشد و نگهداری بذرها می باشد، میوه ها اغلب گوشتی هستند و مانند غلافی اطرف بذرها را می پوشاند، تمامی میوه های کاکتوس دارای بذر یا دانه هستند، میوه های رنگارنگ و خوش مزه که توسط حیوانات بخصوص پرندگان خورده می شود و پس از عبور از سیستم گوارشی بذرها از طریق مدفوع دفع شده و در سراسر مناطق پرا کنده می شوند. لاکپشت های giant tortoises نیز در مناطقی مانند جزایر گالاپاگوس باعث پراکندگی دانه های کاکتوس اپونتیا از طریق خوردن آنها می‌کنند. مورچه ها نیز در انتشار  دانه های کاکتوس نقش زیادی دارند، میوه بعضی از کاکتوس ها دارای خارهایی است که به پشم و پوست حیوانات چسبیده و از این طریق منتشر می شوند، در سایت میهن کاکتوس بذر گونه های زیادی از کاکتوس ها را می‌توان خرید کرد.

کاربرد کاکتوس برای انسان

هنوز در مورد زمان کشف و استفاده انسانها از کاکتوس اتفاق نظری وجود ندارد، ولی بذرهای کشف شده از دفینه های باستانی در کشورهای مرزیک، آرژانتین، پرو و برزیل نشان می دهد انسان از حدود ۹,۰۰۰ تا ۱۲,۰۰۰ سال پیش از میوه های کاکتوس استفاده می‌کرده است. باستان شناسان شیلی قدمت استفاده بشر از کاکتوس ها را در حدود ۱۵,۰۰۰ تخمین زده اند، در بسیاری از مناطق قاره آمریکا در غارهای باستانی آثاری از نقاشی کاکتوس ها مشاهده می‌شود.

اروپاییان در اواخر قرن پانزدهم با گیاه کاکتوس آشنا شدند، آنها کاکتوس ها را ابتدا در West Indies یکی از مناطق مرکز قاره آمریکا مشاهده کردند که محل زندگی تعداد کمی از گونه های کاکتوس مانند ملو کاکتوس ها بود دیدند، بنابراین، ملوکاکتوس ها احتمالاً یکی از اولین کاکتوس هایی بودند که توسط اروپایی ها مشاهده شد و به قاره اروپا وارد و نگهداری شده است، گونه هایی از ملو کاکتوس در قرن شانزدهم توسط مجموعه داران انگلستان نگهداری می شده است، ملو کاکتوس ها ابتدا بنام Echinomelocactus شناخته می شدند که بعدا در اوایل قرن هیجدهم توسط Joseph Pitton این اسم کوتاه شده و به melocactus تغییر یافت، ورود گونه های جدید کاکتوس برای مصرف میوه و همچنین به عنوان گیاه زینتی به اروپا ادامه داشت و گیاهشناسان مطرحی در اروپا مانند Joseph Pitton سوئدی توانستند گونه های جدید را تهیه و معرفی کنند.

میوه کاکتوس

میوه تعداد زیادی از کاکتوس ها توسط انسان خورده می شود، شواهد نشان می دهد میوه و پد کاکتوس اپونتیا برای اولین بار توسط مکزیکیان مصرف می شده است، میوه کاکتوس اپونتیا در زمان کشف قاره اروپا توسط کریستف کلمب وجود داشته و خیلی زود به اروپا وارد شد و سپس به سایر نقاط دنیا مثل آسیا و افریقا رسید، صنعت تولید میوه اپونتیا در سال ۲۰۰۷ در مکزیک ۱۵۰ میلیون دلار درآمد داشته است.

میوه کاکتوس اژدها یا دراگون فروت یا Pitaya که از گونه کاکتوس هیلوسرئوس Hylocereus undatus تولید می شود امروزه مورد توجه است، این کاکتوس به صورت گسترده در مناطق شرقی آسیا برای تولید محصول کاشت می شود.

از زمان های قدیم میوه کاکتوس ساگوارا saguaro (Carnegiea gigantea) برای مردم جنوب غرب ایالات متحده آمریکا و شمال غرب مکزیک دارای اهمیت بالایی بوده است، از جمله مردم منطقه Sonoran Desert، آنها از میوه ساگورا برای درست کردن شربت و به صورت خشک شده استفاده می‌کنند، همچنین از میوه کاکتوس برای تولید مشروبات الکلی در این مناطق استفاده می شود.

میوه کاکتوس Stenocereus نیز در مناطقی از قاره آفریقا مورد استفاده قرار می‌گیرد، در مناطق شمالی آفریقا گونه Stenocereus queretaroensis جهت برداشت محصول کاشت می شود.

تعداد زیادی از کاکتوس ها مانند Echinocereus, Ferocactus, Mammillaria, Myrtillocactus, Pachycereus, Peniocereus and Selenicereus میوه های خوراکی تولید می کنند. میوه کاکتوس Neowerdermannia vorwerkii مانند سیب زمینی در کشور بولویی مصرف می شود. انواع سس ها و سالادها نیز از میوه کاکتوس تهیه می شود.

کاکتوس های روان گردان یا کاکتوس مواد مخدر

تعدادی از گونه های کاکتوس به عنوان مواد مخدر روانگردان(موادی که بر روی سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد) مورد استفاده قرار میگرفته است، دو گونه ای که مردم بومی آمریکا از هزاران سال مورد استفاده قرار میدادند میتوان به کاکتوس پیوت یا لوفوفورا ویلیامسی peyote, Lophophora williamsii در آمریکای شمالی و کاکتوس سن پدرو San Pedro cactus, Echinopsis pachanoi در آمریکای جنوبی اشاره کرد.

کاکتوس لوفوفورا ویلیامسی بومی شمال مکزیک و جنوب تگزاس است، ساقه گیاه بالغ در حدود ۲ تا ۶ سانتی متر قطر دارد و دارای ریشه ای غده ای و بزرگ است، مسکالین که ماده روان گردان است در قسمت های ساقه گیاه جایی که فتوسنتز انجام می شود تولید می شود و در ریشه وجود ندارد، نگهدارندگان با تجربه به نوعی قسمت بالایی گیاه را هر بار برش میدهند که آرئول هایی در پایین گیاه باقی بماند تا مجدد کاکتوس از آن نواحی بتواند رشد کند، قدمت مصرف پیوت یا لوفوفورا ویلیامسی به عنوان ماده مخدر توسط انسان به ۵۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد، با استفاده از تست رادیوکربن (روشی برای تخمین سن) قدمت مصرف این کاکتوس در تگزاس ۳۶۶۰ تا ۳۷۸۰ سال قبل اعلام شده، قبایل بومی آمریکا مصرف این کاکتوس را راهی برای ارتباط با ارواح می دانند.

تلاشهای کلیساها بخصوص کلیسای Roman Catholic church در اسپانیا برای سرکوب مصرف کاکتوس توسط اروپایان پس از کشف قاره آمریکا تقریبا ناموفق بود.

کاکتوس سن پدرو Echinopsis pachanoi بومی کشورهای اکوادر و پرو است و ظاهری کاملا متفاوت با لوفوفورا ویلیامسی(پیوت) دارد، طول آن تا ۶ متر و قطر آن تا ۱۵ سانتی متر می رسد، که دارای انشعابات زیادی مانند شاخه است، باستان شناسان قدمت مصرف این کاکتوس توسط انسان را حدود ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ سال قبل تخمین می زنند، تلاش کلیساها با سرکوب این کاکتوس نیز بی نتیجه بود طوری که اسم سن پدرو از روی کلیسای سنت پیتر (Saint Peter) برای این کاکتوس انتخاب شده است، فردی به نام Anderson این اسم را انتخاب کرد او معتقد بود همانطور که کلیساها انسان را پس از مرگ به بهشت می برند، مصرف این کاکتوس نیز انسان را به بهشت می برد در حالی که هنوز زنده است. کاکتوس سن پدرو اغلب با ترکیب با گیاه Datura ferox و توتون استفاده می شود.

بعضی از گونه های کاکتوس اچینو پسیس مانند گونه echinopsis peruviana نیز دارای مسکالین هستند.

کاکتوس گیاه زینتی

کاکتوس ها از زمان کشف خود به عنوان گیاهان زینتی مورد استفاده قرار گرفته اند، تا اوایل دهه ۱۸۰۰ علاقه مندان و کلکسیونرهای زیادی در اروپا وجود داشت، در این سالها کاکتوس های کمیاب به قیمت های بسیار بالایی خرید و فروش می شد، بسیاری از این کاکتوس ها از طبیعت  برداشته می‌شدند، اما در اواخر دهه ۱۸۰۰ ورق برگشت و بسیاری به جمع آوری ارکیده ها روی آوردند و از تعداد علاقه مندان به کاکتوس کاسته شد گرچه همیشه علاقه مندان زیادی در دنیا وجود دارند که به جمع آوری کاکتوس ها می‌پردازند.

امروزه اکثر کاکتوس ها توسط انسان ها در گلخانه تولید می شوند و به عنوان گیاهان آپارتمانی در گلدان به فروش می رسد، در مناطقی با آب و هوای مناسب میتوان کاکتوس ها را در فضای باز کاشت کرد، کاکتوس به دلیل زیبایی، آسان بودن نگهداری و فواید زیادی که دارد همیشه مورد توجه انسان ها بوده است، نگرانی از کمبود منابع آبی بسیاری از کشورها را وادار کرده تا مطالعات گسترده ای برای نگهداری کاکتوس ها انجام دهند.

سالانه کاکتوس های زیادی در دنیا تولید می شود مثلا در سال ۲۰۰۲ کشور کره به تنهایی بیش از ۴۹ میلیون کاکتوس تولید کرده بود، به ارزش تقریبی ۹ میلیون دلار، بیشتر این کاکتوس ها (حدود ۳۱ میلیون عدد از آنها) کاکتوس های پیوندی بودند.

سایر کاربردها

کاکتوس ها کاربردهای بسیار زیادی دیگری نیز دارند مانند استفاده به عنوان غذای انسان و خوراک دام، استفاده در طب سنتی به عنوان دارو ، استفاده گسترده از نوشیدنی های کاکتوس، حشره Cochineal که دارای رنگ دانه قرمز خوراکی است بر روی نوعی کاکتوس اپونتیا زندگی می‌کند با کشف این رنگدانه های طبیعی در میانه های قرن ۱۹ صنعت تولید رنگ اروپا که رنگهای مصنوعی تولید می‌کرد به شدت تضعیف شد، از بخش های چوبی کاکتوس در صنعت تولید مبل و چوب استفاده می شود، کاکتوس به عنوان حصار منزل و باغ استفاده می شود، مردم منطقه Seri people در مکزیک از تنه کاکتوس برای ساخت خانه استفاده می‌کنند، همچنین از کرک های بعضی از کاکتوس ها برای ساخت بالشت استفاده می شود.

کاکتوس ها چند سال عمر می کنند؟

طول عمر کاکتوس‌ها بسیار متفاوت است و ممکن است بین ۱۰ تا ۲۰۰ سال متفاوت باشد. البته در اواسط دهه ۹۰ میلادی در آریزونا کاکتوسی یافت شد که عمر آن در حدود ۳۰۰ سال تخمین زده شد. که سرانجام در اثر عفونت باکتریایی مرد. طول عمر کاکتوس‌ها به گونه آنها بستگی دارد. کاکتوس‌های ستونی نسبت به کاکتوس‌های توپی عمر بیشتری می‌کنند.

همچنین کاکتوس‌هایی که عمر زیادی دارند دیرتر به گلدهی می‌رسند. عوامل دیگری مانند شرایط آب و هوایی نیز بر طول عمر کاکتوس‌ها تأثیر دارد.

شاید کمتر کسی به یاد داشته باشد که یک کاکتوس در اثر پیری از بین رفته باشد. شرایط نگهداری کاکتوس‌ها در خانه با زیستگاه اصلی آنها متفاوت است و معمولاً کاکتوس‌ها در خانه کمتر عمر می‌کنند. از عوامل کاهش عمر کاکتوس‌ها در خانه و گلخانه می‌توان به کمبود نور، آبیاری غلط، خاک نا مناسب، بیماری‌ها و عدم آشنایی با کاکتوس‌ها اشاره کرد.

با گذشت زمان بر روی تنه کاکتوس‌ها لکه‌هایی ایجاد می‌شود و تنه به مرور حالت چوبی پیدا می‌کند که نشان دهنده پیری کاکتوس هست. این عارضه دقیقاً مثل چروک شدن و ایجاد لک بر روی پوست انسان‌هاست که در اثر کاهش توانایی سلول‌های پوست و تنه ایجاد می‌شود.

دانشمندان معتقدند گونه‌های  Neobuxbaumia، Pachycereus pringlei، Carnegiea gigantea  بیشترین طول عمر را در بین کاکتوس‌ها را دارند. کاکتوس اچینو گروزنی هم در بین کاکتوس‌های توبی بیشترین عمر را دارد طول عمر این کاکتوس در حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال تخمین زده شده است. نام دیگر کاکتوس Carnegiea gigantea ساگوارو است.

کاکتوس Cephalocereus columnatrajani حدود ۱۴۵ سال کاکتوس Neobuxbaumia macrocephala حدود ۲۰۰ سال و کاکتوس Escobaria robbinsorum در حدود ۱۷ سال عمر می‌کنند. کاکتوس اپونتیا یا کاکتوس راکتی در حدود ۳۰ سال عمر می‌کند.

کاکتوس در طبعیت بیشتر از کاکتوس های پرورشی عمر میکند.

در قسمت پایین تصاویر چهار کاکتوس کشف شده تا به امروز را مشاهده میکنید که بیشترین عمر را داشته اند.

حفاظت

از سوی “کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در معرض انقراض جانوران و گیاهان وحشی (CITES)” همه کاکتوس ها جزء گیاهان در حال انقراض طبقه بندی شده اند. در این لیست کاکتوس هایی وجود دارند که شاید در حال حاضر خطر کمتری برای انقراض آنها را تهدید می‌کند ولی اگر برداشت و قاچاق توسط انسان متوقف نشود بزودی در خطر انقراض قرار خواهد گرفت، امروزه برداشت و فروش کاکتوس ها از طبیعت ممنوع شده و ارسال آن بین کشورها تنها با مجوز امکان پذیر شده است.

سه تهدید اصلی که کاکتوس ها با آن مواجه هستند عبارتند از توسعه شهری، چرا توسط دام و جمع آوری بیش از حد توسط انسان. سد سازی در شهر Zimapan در کشور مکزیک باعث تخریب بخش بزرگی از زیستگاه کاکتوس Echinocactus grusonii شده است، راه سازی ها در بسیاری از مناطق New Mexico،  Arizona و including در Sonoran Desert باعث تخریب و در معرض انقراض بسیاری از گونه های کاکتوس شده است، تبدیل طبیعت به زمین کشاورزی در مکزیک باعث تهدید جدی انقراض گونه کاکتوس Ariocarpus kotschoubeyanus شده اس.

در شیلی در مناطقی که زمین ها را برای کاشت ذرت شخم می‌زنند یا دامنه کوه‌هایی که برای کاشت انگور تخریب می‌شوند، دو گونه Copiapoa و Eulychnia در معرض انقراض قرار دارند.

چرای کاکتوس ها توسط دام‌های اهلی مثل بز جمعیت کاکتوس‌ها را به شدت کاهش داده است، گونه کاکتوس Browningia candelaris از این دسته کاکتوس در معرض انقراض در کشور پرو است.

جمع آوری غیرقانونی و قاچاق توسط انسان جهت فروش بسیاری از گونه ها مانند Pelecyphora strobiliformis را با خطر انقراض مواجه کرده است.

برخی از مناطق مانند پارک Big Bend National Park در تگزاس  یا منطقه حفاظت شده Joshua Tree National Park در کالیفورنیا و Saguaro National Park در اریزونا مناطقی حفاظت شده هستند که هدف آنها حفظ گونه های کاکتوس، مطالعه بر روی کاکتوس ها، تکثیر و جمع اوری بذر از کاکتوس ها می باشد. در آمریکای لاتین هم مناطق مشابهی برای حفاظت از کاکتوس ها ایجاد شده است مانند Parque Nacional del Pinacate در مکزیک و  Pan de Azúcar National Park در شیلی.

باغ گیاهشناسی Desert Botanical Garden در کالیفورنیا نقش بسیار بزرگی در جمع آوری و حفظ بذر کاکتوس انجام می دهد.

اسم عامیانه کاکتوس ها

کاکتوس ها معمولا دارای اسم های طولانی و سختی هستند به همین دلیل خیلی از آنها در مناطق مختلف دنیا دارای نام های محلی و عامیانه ای نیز هستند، در ایران هم کاکتوس ها با اسمهای عامیانه زیادی شناخته میشوند که به چند مورد از معمولترین آنها اشاره میشود.

Astrophytum myriostigma اسم عامیانه ستاره ای یا کلاه اسقف، کلاه کشیش

Opuntia با اسم عامیانه زبان مادر شوهر، کاکتوس خرگوشی، کاکتوس راکتی، زبان مادر زن

Echinocactus grusonii صندلی مادر زن، پوپ طلایی، بالشت مادر زن

Stetsonia coryne کاکتوس خلال دندانی

Pachycereus marginatus  پایه چرمی، پاخی سرئوس، پاخی سرئوس چرمی، پاخی سرئوس مارگیناتوس

Pereskia پایه خودکاری، پایه مدادی

(Trichocereus Terscheckii (Echinopsis Terscheckii پایه خیاری

Echinopsis chamaecereus یا Lobivia silvestri کاکتوس بند انگشتی، کاکتوس ماری، کاکتوس بادام زمینی

Schlumbergera truncata کاکتوس کریسمس

Cephalocereus senilis کاکتوس پیرمرد یا اولدمن

cylindropuntia fulgida var. mamillata از خانواده اپونتیا که به کاکتوس تیغ سگی معروف است

Trichocereus pachanoi سن پدرو، پایه خیاری

Myrtillocactus پایه آبی، پایه مرمری، شمع آبی

 

آموزش نگهداری و تکثیر

برای نگهداری کاکتوس ها کافی است بدانیم این گیاهان برای شرایط کم آب تکامل یافته اند و میتوانند کم ابی را به خوبی تحمل کنند ولی در برابر آبیاری زیاد خیلی زود از بین می روند. کاکتوس گیاه نیمه بیابانی است که برای رشد و بقا به نور نیاز دارد.

نور مناسب

کاکتوس ها برای رشد و زندگی به نور کافی نیاز دارند. نور خورشید بهترین منبع نوری می باشد ولی درصورتی که به نور خورشید دسترسی نداشته باشید میتوان از لامپ های مخصوص رشد گل و گیاه استفاده کرد. در فصل رشد یعنی بهار و تابستان کاکتوس روزانه حداقل به ۵ تا ۸ ساعت نور ملایم آفتاب نیاز دارد.

آیا از نور مصنوعی میتوان برای پرورش کاکتوس استفاده کرد؟

بله از انواع لامپ های مخصوص رشد گیاهان میتوان برای پرورش و نگهداری کاکتوس استفاده کرد. در تحقیقات انجام شده در میهن کاکتوس بر روی لامپ های رشد مشخص شد بیش از ۹۸ درصد لامپ های موجود رشد گیاه در بازار ناکارامد و غیر اصولی هستند.

چرا کاکتوس من باریک میشه؟

در صورت تامین نشدن نور کافی کاکتوس ها باریک رشد کرده و به اصطلاح علفی میشوند. و اگر این شرایط ادامه یابد در نهایت کاکتوس از بین می رود. اولین نشانه های کم نوری در کاکتوس رنگ پریدگی در قسمت نوک آن است. با مشاهده این حالت باید کاکتوس را به جای پر نورتر منتقل کرد.

بهترین مکان برای نگهداری در منزل؟

پشت پنجره های جنوبی معمولا مکان خیلی خوبی برای پرورش کاکتوس می باشد. ولی اگر احساس کردید آفتاب خیلی شدید است باید نور را به وسیله شیشه مات کن یا توری فیلتر کنید. یعنی با این کار از شدت تابش نور کاسته می شود و کاکتوس دچار آفتاب سوختگی نمی شود.

 

اصول آبیاری

کاکتوس ها معمولا در مناطق کم آب مانند جنوب قاره آمریکا زندگی میکنند و به خوبی با شرایط کم آب سازگار شده اند و میتوانند مدت ها بدون آب زندگی کنند. پس نباید کاکتوس ها را زیاد آبیاری کنیم زیرا آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه خواهد شد.

فاصله بین دو آبیاری در کاکتوس ها به عوامل زیادی مانند دمای محیط، میزان نور، رطوبت محیط، بافت خاک، زهکشی گلدان و عوامل دیگر بستگی دارد. در بین دو آبیاری باید خاک کاملا خشک شده باشد.

کف گلدان کاکتوس حتما باید دارای سوراخ هایی برای خروج آب اضافه باشد.

کی به کاکتوسم آب بدم؟

به طور کلی در فصل رشد(بهار و تابستان) هر هفت روز تا ده روز یک مرتبه آبیاری کافی است و در فصل های سرد هر دو تا سه هفته یا بیشتر، یک مرتبه آبیاری کافی می باشد.

چه آبی برای کاکتوس مناسب است؟

آب های تا حدودی اسیدی مثل آب باران یا آب رودخانه خیلی عالیه ولی خیلی مهم نیست از آب لوله کشی میتوان برای آبیاری کاکتوس استفاده کرد. از آب های شور و دارای املاح خیلی زیاد برای آبیاری کاکتوس استفاده نکنید.

آیا ریختن آب روی کاکتوس مشکلی دارد؟

خیر ریختن آب بر روی تنه کاکتوس مشکلی برای گیاه ایجاد نمی کند، ولی بهتر است زمانی که هوا سرد است یا در زیر تابش آفتاب مستقیم روی کاکتوس آب نریزیم.

چقدر آب بدم؟

در حدی که خاک خیس شود و آب به تمامی بخش های ریشه برسد. درصورتی که کف گلدان سوراخ باشد و خاک ماسه ای، آب اضافی فورا باید از کف گلدان خارج شود. در فصل گرم بیشتر و در فصل سرد کمتر آب بدید.

آیا میتوان به کاکتوس کود داد؟

بله برای افزایش رشد و گلدهی در فصل رشد میتوان از کودهای مخصوص کاکتوس استفاده کرد. هر ۲۰ تا ۴۰ روز یک بار کودهی در فصل رشد کافی است.

 

بهترین دما برای نگهداری کاکتوس چند درجه است؟

دمای مناسب بستگی به فصل نگهداری دارد. در فصل بهار و تابستان دما در حدود ۱۸ تا ۳۵ درجه بسیار مناسب خواهد بود و در فصل پاییز و زمستان ۱۰ تا ۲۰درجه سانتی گراد دمای مناسبی برای نگهداری کاکتوس هاست(ممکن است این دماها برای گونه های مختلف متفاوت باشد). با کوتاه شدن روزها کاکتوس ها کم کم برای خواب زمستانی آماده می شوند و با کاهش دما به خواب می روند و رشد نمی کنند، دقیقا در همین زمان است که باید آبیاری کاکتوس ها کاهش داده شود.

آیا خواب زمستانی ضروری است؟

برای رشد بهتر در فصل رشد و شکوفایی، کاکتوس ها هم مانند درختان نیاز به طی کردن خواب زمستانی هستند.

آیا کاکتوس ها یخ می‌زنند؟

کاکتوس ها آب زیادی در بافت های خود ذخیره می‌کنند و درصورتیکه دما به زیر صفر درجه برسد خیلی زود دچار یخ زدگی می شوند پس بهتر است دمای محل نگهداری کاکتوس به زیر صفر درجه نرسد.

از قرار دادن کاکتوس در مقابل باد کولر و یا روی بخاری و رادیاتور خودداری کنید.

بهترین خاک برای کاکتوس چه خاکی است؟

یکی از موارد مهم در سلامت کاکتوس‌ها خاک مناسب است. برای کاکتوس از انواع خاک‌ها میتوان استفاده کرد. خاک‌هایی که دارای زهکشی مناسبی باشند یعنی آب کمتری در خود نگه دارند مانند خاک‌های ماسه‌ای برای کاکتوس‌ها مناسب است. از ترکیب ماسه با پیت ماس، کوکوپیت، ورمی و بسیاری از ترکیب‌های دیگه می‌توان استفاده کرد. خاک‌های رسی و خاک باغچه یا خاک برگ برای کاکتوس‌ها خیلی مناسب نیست.

کی خاک گلدان کاکتوس را عوض کنم؟

بهتر است هر یک تا دو سال یک مرتبه خاک گلدان کاکتوس را عوض کنید تا هم ریشه های جدید تولید شود و هم کاکتوس رشد بیشتری داشته باشد. بهترین فصل برای تعویض گلدان و خاک کاکتوس ها از اسفند ماه تا مرداد می باشد، هرچند به دلیل مقاومت بالای کاکتوس ها تقریبا در هر فصلی میتوان خاک آن را عوض کرد.

 

چه نوع گلدانی برای کاکتوس مناسب است؟

از انواع گلدان‌های پلاستیکی، سفالی، فلزی و سنگی میتوان استفاده کرد. گلدان کاکتوس نباید خیلی بزرگ باشد چون رطوبت زیادی در خاک باقی می ماند و نه خیلی تنگ که ریشه تحت فشار باشد. کف گلدان باید دارای  سوراخ هایی برای خروج آب اضافی باشد.

 

بهترین زمان برای تعویض گلدان کاکتوس چه فصلی است؟

تقریبا در همه طول سال میشه در صورت اضطراری بودن گلدان کاکتوس رو تعویض کرد ولی بهترین زمان برای تعویض گلدان و خاک کاکتوس اواخر زمستان و اوایل بهار می باشد.

 

آفت و بیماری‌های اصلی کاکتوس

پوسیدگی ریشه کاکتوس

اصلی ترین مشکل کاکتوس ها که در اثر آبیاری زیاد اتفاق می افتد. در مراحل اولیه پوسیدگی را میتوان با حذف کردن یا هرس کردن ریشه های پوسیده و استفاده از سموم قارچ کش از بین برد و از گسترش پوسیدگی جلوگیری کرد. ولی در صورت پیشرفت پوسیدگی درمان سخت خواهد بود. کاکتوس های ستونی را میتوان از محل پوسیدگی کات کرده و پس از خشک شدن محل بریدگی به صورت قلمه در گلدان جدید کاشت کرد تا ریشه جدید بزند.

شپشک آرد آلود

این آفت که به صورت نقاط سفید و پودری در ریشه و تنه کاکتوس مشاهده می شود به شدت میتواند به کاکتوس ها آسیب برساند. در صورت مشاهده گیاه را از بقیه جدا کرده و به تمامی گیاهان سالم و آلوده سم مخصوص شپشک آرد آلود بزنید. هم بصورت آبیاری به خاک بریزید تا ریشه به سم آغشته شود و هم بر روی تنه گیاه اسپری کنید. بهتر است یک هفته بعد یک مرتبه دیگر سمپاشی را تکرار کنید تا آفت کامل از بین برود.

کنه ها

این آفت هم به کاکتوس حمله میکند و مانند شپشک ها از شیره کاکتوس برای تغذیه استفاده میکند. رنگ کاکتوس مبتلا به کنه معمولا کدر می شود و نقاط ریزی روی پوست مشاهده می شود. برای از بین بردن کنه ها باید از سم مخصوص کنه کش استفاده کرد.

سایر آفت های کاکتوس

ممکن است انواع آفت های دیگر مثل تریپس ها، شته ها به کاکتوس حمله کنند که باید از سموم حشره کش برای از بین بردن آنها استفاده کرد. بیماری های ویروسی که معمولا درمان خاصی ندارند.

نکاتی که هنگام خرید کاکتوس‌ها باید به آن توجه کنید

• ظاهر کاکتوس باید سالم باشد و اگر مشکوک به بیماری بود از خرید آن خودداری کنید.
• اسم و نحوه نگهداری کاکتوس ها را از فروشنده سوال کنید.
• کاکتوس‌های تازه خریداری شده را قرنطینه کنید تا در صورت داشتن بیماری به سایر کاکتوس ها منتقل نشود. مدت مناسب قرنطینه یک ماه و بیشتر می باشد.
• از خرید کاکتوس‌های رنگ شده و دارای گل مصنوعی خودداری کنید. زیرا عمر آنها کوتاه است.
• برای آگاهی از قیمت کاکتوس ها به سایت گل یاب (Golyab.net) مراجعه کنید.
• سعی کنید بذر کاکتوس را کشت کنید تا بتوانید با هزینه کمتر گونه‌های بیشتری داشته باشد. برای آموزش کاشت بذر کاکتوس اینجا کلیک کنید.