معرفی و آموزش نگهداری گل ارکیده

معرفی و آموزش نگهداری گل ارکیده: ارکیده‌ها دارای گونه‌های مختلفی هستند و یکی از زیباترین گیاهان محسوب می‌شود. بسیاری از گونه‌های ارکیده قابلیت نگهداری منزل را دارند. یکی از این واریته ها ارکیده فالانوپسیس می‌باشد. در این مقاله به معرفی این گونه زیبا می‌پردازیم. ارکیده فالانوپسیس بومی مناطق جنوب شرقی آسیا و شمال استرالیا می‌باشد. امروزه به صورت گسترده در تمام نقاط دنیا بخصوص کشور هلند تولید می‌شود.

این گیاهان به طور کل محیط‌های با نور ملایم و هوای مرطوب را بسیار دوست دارند، در شرایط بسیار مساعد و مناسب محیطی، این گیاه می‌تواند سالانه تا ده عدد برگ و حتی بیشتر نیز تولید کند. و اگرچه گل‌ها در گیاهان خانگی بسته به شرایط نگهداری از دو هفته تا سه ماه دوام می آورند اما دوام گل تا ۶ ماه نیز گزارش شده است. ارکیده‌های فالانوپسیس این توانایی را دارند که ۳-۲ بار در طی یک سال گل بدهند. البته این به شرط آن است که این گیاه بالغ شده باشد و از شرایط رشد خوبی نیز برخوردار باشد. گل‌ها ۱۰-۵ سانتیمتر قطر دارند و ساقه گل می‌تواند ۴۵-۳۰ سانتیمتر طول داشته باشد. رنگ گل‌ها سفید، طیف‌های مختلف صورتی، زرد، راه راه و منقوش است.

این گیاه دارای ریشه‌های هوایی است که در مراحل اولیه رشد و در نظر اول ممکن است شبیه سر آغازه های ساقه گل باشند که البته اگر به نوک این دو عضو دقت کنید تفاوت آنها را مشاهده می‌کنید. نوک ریشه‌های هوایی تقریباً گرد هستند در حالی که این حالت در ساقه‌های گل مشاهده نمی‌شوند و کمی حالت نوک تیز بودن به چشم می‌خورد. گیاهان اپی فیت همانند ارکیده‌ها دارای ریشه‌هایی هوایی هستند که در محیط طبیعی رشد این گیاهان وظیفه ریشه‌های هوایی متصل کردن گیاه به تنه گیاهان دیگر و همچنین جذب آب و املاح برای گیاه است. سایر ریشه‌های معمول این گیاه نیز در خاک رشد می‌کنند و وظیفه جمع کردن آب و مواد غذایی را از مخلوط کاشت دارند. لزومی ندارد که ریشه‌های هوایی را داخل گلدان قرار دهید روی آنها خاک بریزید. البته این کار را (کاشتن برخی از ریشه‌های هوایی) در زمان تعویض گلدان می‌توان انجام داد.

جوانه ارکیده — جوانه های هوایی ارکیده که در تکثیر گیاه مورد استفاده قرار می گیرد

چرخه رشد گیاه ارکیده:
فصل معمول گلدهی این گیاه در اواخر پاییز و در طی زمستان است و گل‌ها تا اواخر بهار دوام می‌آورند. در طی تابستان و اوایل پاییز این گیاه به رشد خود ادامه می‌دهد اما در اواسط الی اواخر پاییز به شکل نسبی دوران دارد. در این دوران گیاه را بهتر است که به محیطی خنک‌تر با دمای تقریباً زیر ۱۵ درجه و با نوری نسبتاً کمتر (همانند پنجره‌های شمالی) منتقل کنیم تا بتواند استراحت کند و نیروی خود را برای دوره بعدی رشد و تولید گل جمع کند. شرایط مناسب رکود و استراحت به رشد زایشی گیاه در آینده و گلدهی آن کمک خواهد کرد. اما اگر به جای قرار دادن آن در محیطی مناسب، آنرا در مکانی گرم و معمولی نگهداریم، این گیاه گلدهی اندکی در آینده خواهد داشت. بعد از اتمام دوران استراحت که حدود سه هفته طول می‌کشد( در اواسط الی اواخر پاییز) می‌توان گیاه را به مکانی با نور و دمای مناسب منتقل کرد تا رشد رویشی آن مجدداً شروع شود.

شرایط نگهداری گل ارکیده:

آبیاری:
آبیاری این گیاه را در صبح انجام دهید و سعی کنید در هنگام آبیاری برگ‌ها مرطوب و خیس نشوند. مرطوب شدن سطح خاک و تبخیر مقداری آب از سطح بستر کاشت این گیاه می‌تواند به شادابی برگ‌های آن کمک کند. همچنین مصرف آب‌های بدون املاح همانند آب مقطر برای این گیاه بهتر است و نتایج بهتری در کیفیت رشد آن به‌دست می‌آید. البته آب‌های به‌دست آمده از دستگاه‌های تصفیه آب مناسب نیستند و از آنها برای آبیاری این گیاه استفاده نکنید. این گیاه معمولاً با توجه به شرایط دمای محیط هر ۴ الی ۷ روز به آبیاری نیاز دارد. آبیاری کم و یا زیاد این گیاه یکی از دلایل عدم گلدهی آن است. به همین دلیل قبل از آبیاری سطح خاک را بررسی کنید. حتی اگر بر روی سطح گلدان سنگ‌های تزئینی وجود دارند تعدادی را بردارید تا بتوانید وضیعت خاک اطراف ریشه‌ها را بررسی کنید. اگر این محیط تا حدودی خشک شده بود نسبت به آبیاری گیاه اقدام کنید، اما اگر هنوز مرطوب است از آبیاری گیاه خودداری کنید. البته با توجه به این که بستر کاشت این گیاهان بسیار سبک است اکثر آبی که به این گیاه داده می‌شود از منافذ زیرین گلدان بیرون می‌آید به همین دلیل آبیاری را به تدریج انجام دهید تا ریشه‌ها به خوبی آب دریافت کنند.

تدریجی بودن و ملایمت در آبیاری این گیاه در حدی است که حتی ممکن است آبیاری این گیاه ۱۵ دقیقه هم طول بکشد! این گیاهان به رطوبت هوای حدود ۷۰-۶۰ درصد نیاز دارند، اما در رطوبت کمتر نیز می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد. یکی از روش‌های مؤثر در افزایش رطوبت هوای اطراف این گیاه استفاده از زیرگلدانی حاوی سنگ ریزه و آب است. یک زیرگلدانی را از سنگریزه پر کنید. سپس تا نیمه دیواره آن آب بریزید. گلدان گیاه را در داخل آن قرار دهید البته کف گلدان نباید با آب در تماس باشد. این آب در طی روز به تدریج تبخیر می‌شود و نیاز رطوبتی برگ‌ها را فراهم می‌آورد.

آبیاری ارکیده — دقت کنید بستر کاشت این گیاه به قدری سبک و متخلخل است که به محض آبیاری، آب اضافی از منافذ زیرین گلدان بیرون می‌آید(تصویر ۱) و باید به مابقی آب اضافی نیز اجازه داد که به خوبی خارج شوند (تصویر ۲).

نور مناسب برای نگهداری ارکیده:
به محیطی با نور متوسط و به دور از نور مستقیم آفتاب نیاز دارند. در مورد شدت نور نیز این گیاه گفته می‌شود نور با میزان ۱۵۰۰-۱۰۰۰ فوت کندل مناسب این گیاه است که می‌توان این مقدار به واحد وات بر متر مربع (لامپ‌های معمولی) تبدیل کرد که برابر با ۸۴۱-۵۶۰ وات بر متر مربع می‌شود. البته این گیاه در نور کمتر یعنی در حد ۵۰۰-۳۰۰ نیز می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد اما از گلدهی خوبی برخوردار نخواهد بود. یکی از نشانه‌های نور بیش از اندازه برای این گیاه ظهور ته مایه قرمز رنگ در برگ‌های آن است. اگرچه این گیاه نور مستقیم آفتاب را اصلاً دوست ندارد و محیط کم نور را به خوبی تحمل می‌کند اما تاریک بودن بیش از اندازه محیط منجر به ریزش غنچه‌های گل و عدم گلدهی این گیاه می‌شود. در طی فصل رشد پنجره‌های شرقی خانه و در طی ماه‌های کم نور سال پنجره‌های جنوبی و غربی مکان مناسبی برای این گیاه است و میزان نور مناسب را در اختیار آن قرار می‌دهند.

دما مناسب برای نگهداری ارکیده:
در طبیعت این گیاهان در مکان‌هایی با دمای ۲۰ الی ۳۵ درجه یافت می‌شود اما در شرایط مصنوعی و خانگی در دمای ۱۵ الی ۳۰ درجه راحت‌تر رشد می‌کنند. به طور کل در طی فصل رشد در طی روز در دمای ۲۶-۲۱ درجه و در طی شب ۱۸٫۳-۱۶٫۵ درجه سانتی‌گراد برای این گیاهان مناسب است. بین دمای روز و شب حدود ۷-۶ درجه باید اختلاف باشد تا این گیاه از رشد خوبی برخوردار باشد. در دمای زیر ۱۸ درجه سانتی‌گراد باید آبیاری این گیاهان را با دقت بیشتری و به میزان کمتری انجام داد زیرا در چنین شرایط دمایی، آبیاری زیاد می‌تواند منجر به پوسیدگی ریشه شود. دمای ۳۵ درجه حداکثر دمایی است که توسط این گیاه تحمل می‌شود. محیط گرم و یا بادهای کولر بخصوص کولر گازی یکی از دلایل ریزش غنچه‌های گل این گیاه است. همان‌طور که در قسمت چرخه رشد اشاره شد این گیاه در حدود اواخر پاییز دوره کوتاهی از دمای سرد و در حد ۱۲-۱۱ درجه سانتی‌گراد در حد ۳ هفته نیاز دارد تا گلدهی آن تحریک شود. لازم به ذکر است که برخی از پرورش دهندگان مطرح کرده‌اند که در این مرحله (یعنی تحریک گلدهی در گیاه) فقط کافی است که دما کمی پایین‌تر از ۱۵ درجه باشد و لزومی ندارد که حتماً به ۱۲-۱۱ درجه نزول کند. به هر حال در طی این مدت که گیاه در مکانی نسبتاً سرد است باید مراقب عدم آبیاری بیش از اندازه این گیاه بود. بعد از این دوره کوتاه می‌بایست که گیاه را به مکانی با دمای مناسب منتقل کرد. به یاد داشته باشید که به طور کل اگر دمای روزانه محیط نگهداری این گیاه همواره بالای ۲۹ درجه باشد، چنین گیاهی هرگز گل نخواهد داد.

خاک مناسب گل ارکیده:
ارکیده به محیط کاشتی با زهکش بسیار خوب نیاز دارد. از آنجایی که این گیاه در وطن خود بر روی تنه سایر درختان رشد می‌کند بنابراین معمولاً در مخلوط کاشت آن از پوسته درختان همانند پوست درختان کاج یا افرا (که البته کمی پوسیده باشد) نیز استفاده می‌شود. یکی از متداول‌ترین مخلوط‌ها برای این گیاه مخلوط پیت ماس+ پوسته تنه درختان است. همچنین از مواد دیگری همانند سنگریزه، پرلیت، پودر زغال سنگ و کوکوپیت نیز می‌توان در مخلوط کاشت این گیاه استفاده کرد. مثلاً می‌توان مخلوطی از ۴ قسمت پوست درخت افرا + یک قسمت پودر زغال + یک قسمت پرلیت نیز استفاده کرد. برای کوددهی این گیاه در طی فصل رشد فرمول‌هایی همانند ۱۰-۱۰-۱۰ و یا ۲۰-۲۰-۲۰ (و گاهی ۲۰-۱۰-۲۰) برای این گیاه پیشنهاد می‌شود. البته فرمول دومی یعنی ۲۰-۲۰-۲۰ با یک چهارم غلظت بکار می‌رود و این فرمول را اغلب برای گیاهان بالغ که از شرایط محیطی و رشد خوبی برخوردار هستند استفاده می‌شود. همچنین بعضی از پرورش دهندگان ترجیح می‌دهند برای جلوگیری از جمع شدن املاح اضافی در اطراف ریشه‌های این گیاه برنامه کوددهی را یک ماه در میان اجرا کنند. ارکیده‌های فالانوپسیس را معمولاً در طی زمان گلدهی کود نمی‌دهند اما پرورش دهدگانی که حرفه‌ای هستند و به مساعد بودن شرایط رشد گیاهان ارکیده خود اطمینان کافی دارند برای تحریک گلدهی بخصوص بعد از گذاشتن گیاه در مکانی نسبتاً سرد (در پاییز) برای تحریک انگیزش گلدهی از کود ۲۰-۳۰-۱۰ استفاده می‌کنند. به یاد داشته باشید که ارکیده‌ها از بیش بود کود دهی بسیار بیشتر از کمبود مواد غذایی ضرر می‌کنند بنابراین در کوددهی این گیاهان به منظور تحریک آنان به گلدهی بیشتر اجتناب کنید. همچنین از یاد نبرید که حتماً قبل از گلدهی این گیاه حتماً ابتدا آن را آبیاری کنید و سپس محلول کودی را استفاده کنید.

خاک ارکیده — به درشت بودن اعضا شکل دهند خاک و عدم متراکم بودن آن دقت کنید. مخلوط خاکی گیاهان ارکیده از جمله سبکترین مخوطهای خاکی هستند که به سرعت آب را از میان خود عبور می دهند.

تعویض گلدان ارکیده:
ارکیده گیاهی نسبتا کند رشد است و هر ۳-۲ سال یکبار نیاز به تعویض گلدان پیدا می کند و بهار و یا پاییز (قبل و یا بعد از زمان گلدهی ) زمان خوبی برای تعویض گلدان این گیاه است و بهتر است زمانی این کار انجام شود که نوک ریشه های هوایی این گیاه سبز است. رشد و بیرون آمدن حجم بیشتر ریشه های گیاه از درون گلدان و یا خروج قطعاتی از مخلوط کاشت از منافذ زیرین گلدان به همراه آب آبیاری و یا به مشام رسیدن بوی نامناسب از گلدان همگی نشانه این است که می بایست برای تعویض گلدان این گیاه اقدام کرد. برای تعویض گلدان می توان گلدانی را استفاده کرد که قطر دهانه آن در حدود ۳-۲ سانتیمتر بزرگتر از گلدان قبلی است. بعد از تعویض گلدان گیاه را به خوبی آب دهید . مثلا دو بار آبیاری گیاه به فاصله ۱۵ دقیقه از یکدیگر ، به استقرار بهتر گیاه در گلدان جدید کمک می کند و تا یک ماه بعد از تعویض گلدان به گیاه کود ندهید و بعد از آن تا زمانی که شاهد رشد جدید گیاه هستید از کود ۱۰-۱۰- ۱۰ و با غلظت یک چهارم استفاده کنید.

آموزش تکثیر گل ارکیده:
تکثیر این گیاه از طریق بذر و ساقه می باشد. این گیاهان بر روی ساقه های خود و در قسمت گره ( ناحیه اتصال برگ به ساقه) گیاهان کوچکی شکل می دهند که در زبان انگلیسی اصطلاحا Keiki خوانده می شود و برای تکثیر این گیاه مورد استفاده قرار میگیرد. بهترین مقطع زمانی برای جداسازی این گیاهچه ها بعد از اتمال گلدهی گیاه در فصل بهار است و زمانی که این گیاهان کوچک ۳-۲ برگ دارند و ریشه هایشان نیز حدود ۷٫۵-۵ سانتیمتر طول دارد می توان آنان را با یک وسیله تیز از گیاه مادری جدا کرد و در یک گلدان جدا گانه کشت کرد به نحوی که ریشه‌ها در داخل مخلوط کاشت قرار گیرند. مخلوط کاشت همانی است که برای گیاهان بالغ استفاده می شود. گلدان را در مکانی با دمای روزانه ۲۹-۲۱ درجه و شبانه ۱۸-۱۵٫۵ درجه قرار دهید. هر روز عمل غبارپاشی را انجام دهید البته برای این کار از آبی ولرم استفاده کنید. برای رشد این گیاهان جوان صبور باشید ممکن است رشد ریشه های جدید در این گیاه حدود شش ماه نیز طول بکشد. گاهی مدتها طول می کشد تا گیاهچه ها در طول ساقه گیاه شکل گیرند که در این صورت می توان با برداشتن برگواره ای که بر روی گره قرار دارد شکل گیری گیاهچه ها را تحریک کرد و بعد از ۸-۶ هفته شاهد شکل گیری گیاهچه های متصل به ساقه گیاه مادری بود.

روش دیگری که برای تحریک شکل گیری این گیاهچه ها وجود دارد بدین صورت که می توان از ساقه گل یک ناحیه حاوی گره را با ۲ سانتمیتر ساقه در قسمت بالا و ۲ سانتیمتر ساقه در قسمت پایین آن از ساقه گل جدا کرد و آنرا در محیطی مرطوب تحت شرایط نور مناسب (شرایط نوری همانند گیاه معمولی است) قرار داد تا ریشه ها شکل گیرد. این محیط مناسب میتواند از مخلوط پیت ماس+کوکوپیت+ ذرات سیلیکونی که نگهدارنده آب و رطوبت هستند تشکیل شده باشد. این مخلوط در یک محیط سربسته همانند ظرف پلاستیکی در دار قرار میگیرند. سپس ابتدا پوسته رویین (برگواره) ناحیه گره برداشته می شود و ساقه حاوی گره در درون این ظرف قرار میگیرد. عدم خشک شدن محیط کاشت و وجود دما و نور مناسب (همانند محیط یک گیاه معمولی است) منجر به ریشه زایی و رشد برگها از این گره خواهد شد.

توجه: گره های موجود بر روی ساقه ، میتوانند هم فعالیت زایشی (تولید شاخه گل) و هم فعالیت رویشی (تولید Keiki یا همان گیاهچه های رویشی) داشته باشند. نمی توان کاری کرد که اگر قرار است از گره ، ساقه گل تولید شود آنرا مجبور کرد که گیاهچه تولید کند تا بتوان ارکیده را تکثیر کرد و یا بالعکس یعنی اگر قرار باشد از گره، ساقه گل شکل گیرد آنرا تبدیل به گیاهچه رویشی کنیم . به همین دلیل بهتر است که از همان روشی که در ابتدا توضیح داده شد استفاده کنیم یعنی جوانه بر روی گیاه مادری باقی بماندو اگر تبدیل به جوانه و ساقه گل شد که گیاهی گلدار خواهیم داشت اما اگر تبدیل به گیاهچه شد از آن در تکثیر استفاده می کنیم. شکل گیری ریشه ها و یا غنچه های کوچک از جمله نشانه های تشخیص رشد رویشی و یا زایشی ناحیه گره است. در دنیای تجاری پرورش این گیاه از محلولهای هورمونی سیتوکنین برای تحریک رشد جوانه های ناحیه گره برای شکل گیری گیاهچه های کوچک و تکثیر از طریق آنان استفاده می شود.

آفات و بیماری های گل ارکیده:
شته و تریپس از جمله آفات این گیاه محسوب می شوند. یکی از سمومی حشره کش که برای این گیاه مناسب معرفی شده است سم ارتان Orthene است و به نظر می رسد که سایر سموم به گلهای این گیاه آسیب وارد می کنند. گیاهان ارکیده فالانوپسیس بسیار به پوسیدگی طوقه و ریشه حساس هستند که در نتیجه آن ابتدا برگها زرد رنگ می شوند. این بیماری متاسفانه در طی ۲-۱ روز به تمامی قسمتهای گیاه سرایت می کند و راه حل نسبی آن درآوردن گیاه از گلدان و فرو کردن تمامی قسمتهای آن در یک محلول قارچکش است. بهترین راه جلوگیری از بروز این بیماری است . در زمان آبیاری در آبدهی این گیاه زیاده روی نکنید و فاصله مناسب بین دو آبیاری را رعایت کنید. آب را بر روی برگهای گیاه نریزید و تا جایی که امکان داردمانع از خیس شدن ساقه اصلی گیاه شوید. آبیاری را در طی صبح انجام دهید تا با فرارسیدن شب که دما نیز پایین تر است رطوبت اضافی محیط از بین رفته باشد. در صورت وجود آب و هوای مرطوب و سرد و برای جلوگیری موثرتر از بروز این بیماری می توانید گاهی از سمومی مانند دیتان ام-۴۵ و کاپتان استفاده کنید و محلول آنرا به خاک گیاه دهید. توجه داشته باشید که پوسیدگی ریشه در این گیاه ابتدا منجر به پژمردگی برگها می شود دقیقا مثل این است که گیاه تشنه است و ممکن است شما فکر کنید با آبیاری بیشتر گیاه را میتوانید نجات دهید. گاهی پوسیدگی ریشه مدتها طول می کشد تا این گیاه را از بین ببرد و در طی این مدت گیاه رشدی نخواهد داشت. چنین گیاهانی که سالها است رشدی نداشته اند بهتر است که گلدانشان تعویض شود و در بستری تازه کاشته شوند و در آبیاری آنان زیاده روی نشود. در گیاهان با ریشه پوسیده غنچه ها می ریزند برگها خموده هستند بخصوص اینکه برگهای گیاه سالم محکم است اما برگهای گیاهی که ریشه های پوسیده دارد از آن شادابی و استحکام برخوردار نیست ریشه های سیاه رنگ نشانه واضحی از این بیماری است. بیماری قارچی بوترتیس بیماری دیگری است که می تواند گلهای این گیاه را آلوده کرده و لکه هایی سفید –خاکستری روی آن ایجاد کند. بهترین راه برای جلوگیری از ظهور این بیماری مکانی با تهویه مناسب هوا است که مانع از جمع شدن رطوبت بیش از اندازه محیط شود. زیرا رطوبت زیاد هوا یکی از دلایل اصلی بروز این بیماری است.

عدم گلدهی و ریزش گلهای گیاه:
گرما و یا سرمای محیط، آبیاری بیش از اندازه و یا خشکی کشیدن گیاه، استفاده بیش از اندازه از کودها، نزدیک بودن گیاه به مواد مصنوعی تازه همانند موکت، فرش، پارکت و یا کاغذ دیواری هایی که به تازگی نسبت شده اند، کمبود نور محیط بر گلدهی ارکیده تاثیر دارند.

منبع: باغبان سبز